Có lẽ cách duy nhất để thực sự hiểu câu chuyện cuộc đời một người là trở thành một phần trong đó.

Michelle Williams, đóng vai mẹ của Steven Spielberg, cùng những người con trong một chuyến cắm trại có ý nghĩa bước ngoặt

Chuyện giữa Steven Spielberg và Tony Kushner cơ bản là như thế. Những lần hợp tác giữa vị đạo diễn và nhà biên kịch — bao gồm sáng tạo lại West Side Story năm ngoái, phim sử thi Lincoln năm 2012 và phim chính kịch ám sát Munich năm 2005 — là những trải nghiệm mãnh liệt và đầy cảm xúc, sau cùng tạo nên một sự gắn bó dẫn đến bộ phim Spielberg chưa bao giờ nghĩ sẽ thực hiện: tác phẩm dựa trên cuộc đời ông.

Những ký ức cá nhân đau lòng từ quá khứ của Spielberg, hình thành nên bộ phim mới The Fabelmans, là những điều khó có thể tâm sự với bất kỳ ai, nói chi đến với cả thế giới qua màn ảnh rộng. Chỉ đến khi ông và nhà soạn kịch Kushner, từng đoạt giải Pulitzer với Angels in America, gặp nhau vào giữa những năm 2000 khi hợp tác lần đầu trong quá trình viết lại kịch bản Munich, họ mới trở thành những người bạn tuổi trưởng thành mà thường chỉ có trong thời thơ ấu; kiểu bạn bè biết mọi thứ về nhau. Kushner càng biết nhiều về quá trình lớn lên của Spielberg, ông càng thường xuyên nói: “Có ngày anh phải làm phim về nó.”

Spielberg và Kushner trên phim trường West Side Story

Nhiều chục năm rồi Spielberg đã tung hứng với ý tưởng đạo diễn một phim tâm lý bán tự truyện. Nhưng trước khi Kushner thúc ông làm đến cùng, ông thấy đưa những ký ức đó lên màn ảnh dưới vỏ bọc của các cảnh tượng ly kỳ và chủ nghĩa thoát ly thì an toàn hơn: người cha rời bỏ gia đình (để lên tàu vũ trụ) trong Close Encounters of the Third Kind; cậu bé cô đơn trong một gia đình ly hôn (và kết bạn với người ngoài hành tinh) trong E.T. the Extra-Terrestrial; hai cha con khó vượt qua sự hằn học giữa họ ở tuổi trưởng thành (trong lúc săn lùng một cổ vật thần bí) trong Indiana Jones and the Last Crusade.

“Tôi không thể nghĩ có phim nào do mình đạo diễn mà không có yếu tố cá nhân,” Spielberg nói trong một cuộc trò chuyện chung với Kushner. “Tôi thấy vui khi giả vờ mình có cây roi và chiếc mũ fedora, mặc dù tôi biết đó chỉ là thỏa mãn một ước mơ. Nhưng với những chuyện như thế này, quyết định đưa lên phim có lẽ là một trong những ranh giới đáng sợ nhất tôi phải vượt qua. Một khi đã làm được với sự giúp đỡ của Tony, đó là trải nghiệm rất thú vị.”

Dường như nói thú vị là còn nhẹ.

Bộ đôi bắt đầu hợp tác từ Munich năm 2005

The Fabelmans có Gabriel LaBelle đóng chính trong vai một cậu bé hay lo lắng nhưng tốt bụng, trưởng thành vào cuối những năm 50 đầu những năm 60 và tìm thấy mục đích sống qua ống kính máy quay. Cậu kết bạn, có kẻ thù (đặc biệt là những kẻ bắt nạt bài Do Thái), và cậu làm phim. Cậu cũng trải qua mối tình đầu ngay khi quan hệ của cha mẹ cậu đổ vỡ.

Michelle Williams đóng vai người mẹ có tinh thần tự do, Mitzi, và Paul Dano là người cha kỹ sư khó tính của cậu, kết hợp hoàn hảo giữa tính cách và mối quan tâm để thành một nhà làm phim đầy tham vọng — nhưng không mang lại hạnh phúc cho một cặp vợ chồng. Seth Rogen đóng vai bạn của cha cậu bé, Bennie, lấy cảm hứng từ một người chú bác trong gia đình Spielberg — và sau này là người chồng thứ hai của mẹ ông.

Vụ ly hôn của cha mẹ Spielberg luôn được nhiều người biết đến. Ông đã cởi mở về nỗi đau mình trải qua khi họ chia tay và ảnh hưởng đến cách kể chuyện của ông ra sao, với rất nhiều bộ phim ông làm có những gia đình rạn nứt tìm cách hàn gắn. Nhưng The Fabelmans còn tiến xa hơn một bước, đào sâu vào những khía cạnh riêng tư đến mức khó chịu.

Lincoln năm 2012

Tên cậu bé là Sammy, không phải Steven, nhưng LaBelle là bản sao của nhà làm phim, và câu chuyện về The Fabelmans là lịch sử của gia đình Spielberg phảng phất chút hư cấu, chủ yếu thông qua việc sắp xếp lại các sự kiện để tạo hiệu ứng kịch tính. “Nói chung, không có cảnh nào trong phim không xảy ra vào một thời điểm nào đó trong cuộc đời tôi,” Spielberg nói. “Nhưng chuyện đó xảy ra ở đâu và làm cách nào Tony và tôi có thể tạo ra một mạch truyện để kể câu chuyện này trong bốn hồi, tôi nghĩ là...”

“Ba hồi,” Kushner mỉm cười ngắt lời.

“Xin lỗi, ba hồi,” Spielberg nói. “Ba hồi với một hồi kết. Đó là một bộ kỹ năng thực thụ mà Tony và tôi thích chơi tay đôi cùng nhau.”

Gabriel LeBelle vai Sammy Fabelman

Đính chỉnh nhẹ nhàng của Kushner minh họa vai trò của ông trong việc thể hiện câu chuyện của Spielberg. Spielberg đã sống qua câu chuyện và vẫn cảm nhận những ký ức một cách sống động, nhưng Kushner là chìa khóa để thể hiện chúng sao cho người khác cũng có thể cảm nhận được. Trong cuộc trò chuyện, Kushner, mặc dù trẻ hơn đồng nghiệp một thập kỷ ở tuổi 66, đôi khi có vẻ giống người anh trầm tính hơn, dẫn dắt Spielberg. Ông nhìn thấy mối liên kết giữa quá khứ và con người mà sau này Spielberg đã trở thành, và đôi khi ông có thể miêu tả mạch lạc hơn cả đạo diễn. Theo lối nói của điện ảnh kinh điển, họ giống như những nhân vật trong It’s a Wonderful Life: Kushner là thiên thần Clarence cho George Bailey của Spielberg: Kushner giúp ông bước ra khỏi lịch sử của chính mình để nhìn nó rõ ràng hơn.

Khi Spielberg, giờ đã 76 tuổi, nói rằng ông không bao giờ có thể tiếp cận câu chuyện The Fabelmans ở tuổi 28, Kushner lại xen ngang: “Nhưng thực ra anh đã tiếp cận. Tôi nghĩ anh đã sử dụng nó,” ông nói. “Có những thứ trong Jaws rất dễ nhận ra… Tôi muốn nói, đó là câu chuyện đời anh!” Tất nhiên ý Kushner không phải là con cá mập “cỗ máy ăn thịt” không ngừng nghỉ, mà là những cảnh có Cảnh sát trưởng Brody bên vợ và các con trai, chưa kể việc Brody cố gắng bảo vệ gia đình bằng cách lấy chính mình làm tường thành che chắn phong ba bão táp cuộc đời.

Michelle Williams vai người mẹ hay thay đổi của Sammy

“Mới chỉ là thăm dò bên lề thôi,” Spielberg nói. “Thực sự không phải là tôi cố ý muốn phản chiếu cuộc đời mình như vậy và đặt nó giữa Đại Tây Dương với một con cá mập lởn vởn xung quanh.”

“Tôi sẽ phản đối ý tưởng là anh chỉ ‘thăm dò bên lề’,” Kushner nói. “Nói cách khác, anh gần như có thể chọn lựa cảnh từ tất cả các phim của mình mà ghép thành The Fabelmans.”

Spielberg đôi lúc vẫn phủ nhận các mối nối, chẳng hạn như khi người ta chỉ ra rằng Dee Wallace, người mẹ yêu đời nhưng đau buồn trong E.T., có nét giống người mẹ ngoài đời thực của ông, Leah, giống đến cả mái tóc vàng để kiểu tém. Khó nhìn Mitzi, nhân vật của Williams trong The Fabelmans, mà không nghĩ đến mẹ của Elliott. Vậy Spielberg có mô phỏng nhân vật trong bộ phim năm 1982 theo mẹ ông không? “Không, không hề,” ông nói. “Trong E.T.…? Không, tôi thực sự không hề nghĩ đến điều đó. Họ có mái tóc vàng ngắn, nhưng đó không phải là thiết kế của tôi, và đó không phải là cố ý. Đó cũng không phải là [hành động vô thức] theo thuyết Freud!”

Paul Dano (giữa) là người cha kỹ sư khó tính của cậu. Seth Rogen (trái) đóng vai bạn của cha cậu bé, Bennie, lấy cảm hứng từ một người chú bác trong gia đình Spielberg — và sau này là người chồng thứ hai của mẹ ông

“Tôi lại là một người nghiêm túc theo thuyết Freud kinh điển, tôi là một tín đồ thực sự,” Kushner nói sau đó khi được hỏi liệu các buổi viết kịch bản của họ có bắt đầu giống như một buổi trị liệu không. “Tôi đã có hàng chục năm nghiên cứu phân tâm học, và tôi rất tin tưởng vào các mối quan hệ chủ thể của tâm động học, phân tâm học. Tôi tin vào trị liệu qua nói chuyện và vào việc giải thích những giấc mơ và ký ức, vân vân. Và tôi luôn nghĩ mình có thể sẽ trở thành một nhà trị liệu khá giỏi.”

“Anh đã là vậy mà,” Spielberg nói. “Và anh đang là một nhà trị liệu giỏi.”

Spielberg đã kể những kỷ niệm đã truyền cảm hứng cho The Fabelmans được dễ dàng hơn. Làm phim là một loại liệu pháp thổ lộ. Ông đã kể rất nhiều về khoảng thời gian đó, không chỉ với Kushner mà còn với các diễn viên, nhà dựng phim và sản xuất trang phục. “Chúng ta thường nghĩ, ‘Quá khứ ám ảnh tôi,’” ông nói. “Nhưng khi bạn tái hiện quá khứ với những người trông giống cha mẹ và em gái mình, mặc quần áo y hệt, và dạo qua ngôi nhà của tôi ở Phoenix, Arizona được tái dựng hoàn hảo, với mọi căn phòng y hệt như tôi nhớ — mỗi sáng đến làm việc đôi khi cứ y như bước vào tiểu thuyết Kafka. Tôi quay về nhà mình trong quá khứ, vào những năm 1950 và đầu những năm 60. Bước ra khỏi chiếc xe chở tôi đến chỗ làm việc, tôi cứ ngỡ mình vừa bước xuống cỗ máy du hành thời gian DeLorean của Tiến sĩ Brown.”*

Trên phim trường The Fabelmans

Phần khó nhất là thổ lộ quá khứ của ông và gia đình và để mọi thứ sống mãi trên màn ảnh. So với chuyện đó thì kể về nó chẳng là gì to tát. “Quyết định thực hiện bộ phim căng thẳng hơn nhiều,” ông nói.

Kushner kể rằng Spielberg thường hay sợ hãi vào phút chót. “Một điều rất quen thuộc là, trong mỗi bộ phim [tôi làm] với Steven — có lẽ ngoại trừ West Side Story, nhưng trong Lincoln và Munich thì chắc chắn có — sẽ có một khoảnh khắc anh nói, ‘Tôi phải quyết định liệu tôi có làm điều này hay không,’” ông nói. “Vì vậy, ngay thời khắc cuối cùng có thể, khi/nếu chúng tôi chuẩn bị quay, anh phải nói, ‘Làm thôi.’”

Trước đó, The Fabelmans chỉ như một bài luyện tập trí óc: Nếu Spielberg thực sự làm bộ phim này, nó sẽ trông thế nào? “Chúng tôi đã thảo luận về nó một chút khi quay West Side Story, cứ như một cách đánh lạc hướng bản thân ra khỏi cái đáng sợ của việc bắt đầu quay phim,” Kushner nói. “Tôi nhớ là ta đã có một buổi gặp dài tại căn hộ của anh. Và sau đó khi anh gọi nói, ‘Hãy bàn tiếp chuyện đó đi,’ thì West Side Story đã quay xong khoảng một năm rồi. Và cả hai chúng tôi đều đồng ý rằng chúng tôi làm phim này một phần vì chúng tôi nhớ nhau.”

The Fabelmans đào sâu vào những khía cạnh riêng tư đến mức khó chịu

Đó là giữa cơn đại dịch. Việc quay phim đã ngừng lại như cả phần còn lại của thế giới. Không ai đi đâu hay gặp ai cả. Mọi người đang quay về với chính mình. Thật đúng lúc để nhìn lại quá khứ. “Chúng tôi muốn có lý do để gặp nhau và nói chuyện,” Kushner nói. The Fabelmans trở thành cái cớ của họ. “Chúng tôi tiếp cận nó từng tí một. Và sau đó cứ vậy mà tích lũy dần.”

The Fabelmans được lên ý tưởng lần đầu trong một cuộc trò chuyện làm quen khi làm phim Munich. Vị đạo diễn đã kể cho Kushner về chuyến đi cắm trại của gia đình sẽ trở thành một cảnh quan trọng trong The Fabelmans: trong chiếc váy ngủ mẹ ông khiêu vũ trước ánh đèn pha ô tô, bản thân ông quay phim, và hai người đàn ông chiếm trọn trái tim người mẹ ngắm bà từ trong bóng tối. “Tôi đã nói với anh, ‘Từ khi nào anh biết mình muốn trở thành một nhà làm phim?’ Câu gì đó ngớ ngẩn kiểu thế,” Kushner kể. “Và anh kể tôi nghe câu chuyện về chuyến đi cắm trại, và tôi nói, ‘Được rồi, thật đáng kinh ngạc.’” Đó là lần đầu tiên ông bảo Spielberg rằng đây nên là một bộ phim. “Anh nói, ‘Tôi đã nghĩ về điều đó một thời gian dài, và có thể một ngày nào đó tôi sẽ thực hiện.’”

Spielberg đã thỉnh thoảng đề cập trong các cuộc phỏng vấn, nói rằng ông có ý tưởng cho một câu chuyện tuổi trưởng thành mà ông muốn đặt tên là I’ll Be Home, nhưng cũng như các bộ phim khác, câu chuyện thật sẽ có lớp vỏ hư cấu dày hơn The Fabelmans. “Đó sẽ là ẩn dụ hơn là sự kiện thật,” Spielberg nói. “Đó sẽ là một câu chuyện khác. Đó sẽ không phải bộ phim này.”

Họ dừng lại ở đó, ít nhất là trong một thời gian. “Chúng tôi đã bỏ đó,” Kushner nói. “Và khi chúng tôi thân hơn và làm việc với nhau trong 20 năm tiếp theo, tôi nghĩ nó cứ xuất hiện lại như một trò đùa giữa chúng tôi. Nhưng cuối cùng, chúng tôi thực sự bắt đầu nói về nó thành một chuyện mình có hứng thú làm.”

Không chỉ có phong tỏa do đại dịch làm Spielberg đổi ý. Một chuyện khác đã xảy ra. Ông lại mất gia đình mình lần nữa.

Phần lớn cuộc đời mình, Spielberg gần gũi với mẹ và trách người cha Arnold về vụ ly dị. The Fabelmans đào sâu vào một sự thật tan nát cõi lòng mà vào thời điểm đó ông không biết hoặc không thực sự hiểu. Cha ông đã nhận trách nhiệm về cuộc chia tay, nhưng chính mẹ ông mới là người muốn kết thúc hôn nhân.

“Sau cuộc ly hôn, tôi đã giận cha rất lâu vì tôi trách ông rời bỏ gia đình,” Spielberg nói. “Cha tôi là người đã nhận trách nhiệm và tuyên bố với tất cả chúng tôi rằng ông là người đưa ra quyết định. Và hóa ra không phải vậy. Ông chỉ cố gắng tạo ra một thế giới để tất cả chúng tôi có thể chăm sóc mẹ, người mong manh hơn cha tôi rất nhiều.”

Sammy trò chuyện với em gái

“Khi ba em gái tôi chuyển về Arizona để ở bên mẹ và sống cùng bà, ông chỉ muốn tạo ra một môi trường để chúng tôi không giận mẹ. Việc chúng tôi có thể giận ông không thành vấn đề với ông. Và tôi nghĩ đó là sự hy sinh vĩ đại nhất cha tôi từng làm cho gia đình mà ông thực sự yêu thương và trông cậy.”

Giờ đến góc nhìn của Kushner: Đó nên là một bộ phim. “[Cha anh ấy] kẹt trong một tình thế rất khủng khiếp — nếu ông hành động giống như một ông bố thập niên 50: giành lại lãnh thổ, bảo vệ ngôi nhà và cuộc hôn nhân của mình trước kẻ xâm phạm này — ông ấy linh cảm mạnh mẽ rằng mình sẽ thất bại vì dù gì cũng đã khó có thể níu giữ vợ mình,” Kushner nói. “Khi chúng tôi xem xét các câu chuyện này, chúng tôi cảm nhận được nỗi bực bội cái tính cách trầm lặng và sự thụ động bề ngoài của người cha khi đối mặt với chuyện này. Và tôi nghĩ một số điều đó đã được đưa vào bộ phim.”

“Nó đã được đưa vào bộ phim và cũng đã đi vào quá trình chữa lành của chính tôi,” Spielberg nói.

Sammy đạo diễn một phim sử thi chiến tranh

Nhưng đạo diễn vẫn cho rằng ông không thể làm được bộ phim này ở tuổi 20, khi nhiều người kể chuyện lấy câu chuyện đời họ làm tư liệu, hoặc thậm chí trong thập niên 80, khi thành công của hết bom tấn này đến bom tấn khác cho ông sự tự do lâu dài để làm bất kỳ bộ phim nào ông muốn, hoặc trong cả thập niên 90, khi Schindler’s List và Saving Private Ryan cuối cùng đã mang về cho ông thành công tại Oscar. “Tôi không thể nhìn ra bất cứ điều gì về thời thơ ấu của mình, và tôi không thể nhìn ra bất cứ điều gì về tuổi trẻ định hình, cho đến khi bản thân tôi có con,” ông nói. “Và tôi nghĩ nhiều người sẽ có thể liên tưởng. Chúng ta tìm cách làm trẻ con càng lâu càng tốt.”

Spielberg đã nuôi dạy bảy người con và giờ có sáu đứa cháu. Ông đã gặp Kate Capshaw khi bà đóng trong Indiana Jones and the Temple of Doom và kết hôn với bà năm 1991. Trước đó, ông đã kết hôn với Amy Irving; họ ly hôn năm 1989. Già đi, có các mối quan hệ, kết hôn, ly hôn và tái hôn có làm thay đổi quan điểm về quá khứ của một con người không? “Có, có,” Spielberg nói. “Tôi nghĩ tuổi tác đã làm cái việc là hình thành sự đồng cảm với cha mẹ tôi như những con người. Tôi ngừng coi họ như cha mẹ và bắt đầu coi họ là những cá nhân có cuộc sống mà giờ tôi có thể đồng cảm vì tôi đã trải qua một số chấn thương giống như họ đã trải qua.”

Williams hóa thân thành nhân vật

Mẹ của Spielberg qua đời vào năm 2017 ở tuổi 97. Chồng thứ hai của bà, Bernie Adler, người truyền cảm hứng cho nhân vật Rogen thủ vai, đã qua đời năm 1995 ở tuổi 75. Vào thời điểm Spielberg và Kushner bắt đầu nghiêm túc cân nhắc làm The Fabelmans, Arnold đã 103 tuổi. “Chúng tôi không chắc ông ấy sẽ qua tuổi 104, nhưng ông ấy sống đến 103 tuổi, dayenu,” đạo diễn nói, sử dụng từ tiếng Do Thái có nghĩa là “thế là đủ”. “Chúng tôi thấy rằng đã đến lúc. Nó diễn ra ngay trong quá trình hậu kỳ của West Side Story khi chỉ còn vài ngày nữa thì cha tôi qua đời. Đồng thời, đó là ngay giữa đại dịch COVID với những con số thống kê khủng khiếp về số người chết toàn cầu.”

Nói cách khác, những cái kết đã luôn có trong tâm trí Spielberg. “Tôi đã có những cuộc thảo luận với chính mình và với Kate, những cuộc thảo luận mang tính triết lý về việc nếu tôi định để lại điều gì, nếu tôi có thể kể bất kỳ câu chuyện nào ngay lúc này, đó sẽ là câu chuyện như thế nào? Và với cha tôi vẫn ở bên chúng tôi, nhưng hấp hối, lúc đó tôi biết rằng, đó sẽ là một câu chuyện bán tự truyện về cha, mẹ và ba em gái của tôi và một số sự kiện đáng nhớ trong cuộc đời tôi.”

The Fabelmans đào sâu vào một sự thật tan nát cõi lòng mà vào thời điểm đó ông không biết hoặc không thực sự hiểu. Cha ông đã nhận trách nhiệm về cuộc chia tay, nhưng chính mẹ ông mới là người muốn kết thúc hôn nhân

Không phải ông đợi cả cha lẫn mẹ mình qua đời rồi mới kể câu chuyện của họ. Mẹ ông, nghệ sĩ dương cầm và họa sĩ, sau này sở hữu một nhà hàng ở Los Angeles, khao khát ánh đèn sân khấu và chắc chắn sẽ muốn trở thành hình tượng thu hút sự chú ý trong một bộ phim nổi tiếng của con trai bà. “Bà đã hỏi, ‘Khi nào con sẽ làm phim về cả nhà mình?’” Spielberg kể. “Mẹ tôi là một nghệ sĩ biểu diễn thực thụ. Nhà hàng Milky Way như nhà hát của bà. Nó như sân khấu của bà. Bức màn vén lên mỗi ngày khi bà đi làm, và khép lại mỗi ngày khi bà lái xe trở về căn hộ của mình.”

Cha của ông, dù dè dặt hơn, cũng ủng hộ bộ phim. Ông đã kể câu chuyện gia đình họ trong Spielberg, phim tài liệu của HBO năm 2017 về con trai mình. “Ông rất trung thực về những gì đã xảy ra trong cuộc sống của chúng tôi. Ông rất trung thực trong bộ phim tài liệu khi nói về vụ ly hôn. Và vì vậy cả hai sẽ rất, rất trân trọng bộ phim này,” Spielberg nói.

Cậu bé thích làm phim bị cha đánh thức lúc nửa đêm

Arnold qua đời tháng 8 năm 2020. Những cảm xúc cay đắng sau vụ ly hôn đã phai nhòa, nhưng Spielberg chỉ hoàn toàn làm lành với cha khi Arnold đã ngoài 70 tuổi, bằng tuổi Spielberg bây giờ. “Chúng tôi đã hòa giải. Cha con tôi về cơ bản giải quyết tất cả những chuyện này khi tôi đã trưởng thành. Và khi cha tôi qua đời, chúng tôi đã có một mối quan hệ đẹp đẽ kéo dài 26 năm,” Spielberg nói. “Tôi thương cha tha thiết, và ông ấy cũng thương tôi như vậy, nhưng đã có một khoảng trống lớn trong cuộc sống của chúng tôi.”

Đây là một khoảnh khắc từ đời thực đã không xuất hiện trong The Fabelmans. Nó diễn ra ở New Jersey, trước khi gia đình chuyển đến Arizona. Cậu bé thích làm phim bị cha đánh thức lúc nửa đêm, bối rối và lo lắng. Ông muốn cho cậu xem thứ gì đó. Đó là tháng 8 — thật trùng hợp, cũng là tháng mà Arnold qua đời vào rất nhiều năm sau.

“Ông đưa tôi đến một công viên có khoảng 200 người đang đắp chăn dã ngoại và ngồi trên ghế nhìn lên trời,” Spielberg nói. Bầu trời chằng chịt sao băng. “Ông đưa tôi đến một nơi xa lạ, và cho tôi xem trận mưa sao băng Perseid đầu tiên trong đời.”

Từ trái qua: Paul Dano, Michelle Williams, Gabriel LaBelle và Steven Spielberg ngày 10/9/2022 tại Four Seasons ở Toronto

Kushner biết rõ câu chuyện này. “Chúng tôi đã đưa vào phim.”

“Ngay trong bản thảo kịch bản đầu tiên,” Spielbeg nói thêm.

“Đó là một cảnh tuyệt vời,” biên kịch thừa nhận. “Chúng tôi thực sự yêu cảnh này, nhưng đúng là… có rất nhiều thứ đã bị cắt bỏ.”

Bất cứ ai từng xem phim của Spielberg đều biết sao băng là một trong những chi tiết thương hiệu của nhà đạo diễn. Nếu có cảnh bầu trời đêm, rất có thể sẽ xuất hiện sao băng. Có phải đơn giản chỉ là một liên hệ khác đến quá khứ của ông, một cử chỉ hướng tới cha trong những năm tháng xa cách để nói rằng vị đạo diễn vẫn nhớ những điều tốt đẹp về cha mình? “Không, tôi chỉ thích thiên thạch thôi. Tôi thích sao băng,” Spielberg nói, một lần nữa phủ nhận mối liên hệ. Nhưng sau đó, vị đạo diễn đồng tình, dù chỉ một chút, về ý nghĩa những ngôi sao băng của ông. “Tất nhiên, nhờ có cha, mà tôi khám phá ra rằng có cả một vũ trụ ngoài kia,” ông nói. “Điều đó khiến màn đêm đỡ đáng sợ hơn với tôi. Nó làm vơi rất nhiều nỗi sợ bóng tối.”

Tiến sĩ Kushner không nói gì, chỉ cười nhẹ và gật đầu.



* Trong phim khoa học-giả tưởng Back to the Future (ND)