Khi bộ phim cổ trang hành động hài Let the Bullets Fly ra mắt ở Trung Quốc vào năm ngoái, phim đã nhanh chóng trở thành một hiện tượng. Bị cuốn hút bởi những cảnh đánh nhau đầy kịch tính và những câu thoại đanh thép bụi bặm, khán giả đã đến kín cả rạp chiếu. Bộ phim đã thu về được tổng cộng hơn 100 triệu đôla ở phòng vé Trung Quốc, giữ kỷ lục doanh thu phim nội địa cao nhất từ trước đến nay.

Tuy nhiên, thậm chí dù có các màn bạo lực mang phong cách Hollywood và một diễn viên quốc tế tên tuổi, nhưng Let the Bullets Fly vẫn chưa thể tìm được một nhà phân phối cho mình ở Mỹ. Khi được chiếu tại Liên hoan phim Tribeca vào tháng 4 vừa qua, bộ phim chỉ nhận được sự thờ ơ của khán giả. “Không phải ai cũng sẽ đón nhận bộ phim này,” đạo diễn kiêm diễn viên của phim – Khương Văn – đã nói trong một cuộc phỏng vấn sau đó. “Tôi chỉ làm phim và hy vọng là mọi người sẽ đánh giá cao chúng.” .

Phim Let the Bullets Fly

Khương Văn không phải là nhà làm phim Trung Quốc duy nhất làm ra các phim bom tấn ở quê hương nhưng lại bị coi nhẹ ở nước ngoài. Bộ phim tâm lý hành động nói về động đất mang tên Đường Sơn đại địa chấn do đạo diễn Phùng Tiểu Cương thực hiện năm 2010 với doanh thu trong nước lên đến gần 100 triệu đôla cũng phải chịu tình cảnh ảm đạm ở phòng vé Mỹ khi chỉ thu về vỏn vẹn 60.000 đôla doanh thu. Và bộ phim sử thi chiến tranh gồm hai phần của Ngô Vũ Sâm - Xích bích - là một tác phẩm có quy mô cỡ Hollywood từng thành công ở Trung Quốc cách đây vài năm. Nhưng Xích bích thậm chí còn không đạt được mức doanh thu một triệu đôla khi hãng Magnolia Pictures của Mark Cuban phát hành phiên bản cô đọng của phim ở Mỹ vào năm 2009. Châu Âu và các nước châu Á khác cũng chỉ đón nhận những phim bom tấn này ở một mức độ không đáng kể.

Giờ đây đã có sự nhập cuộc của Trương Nghệ Mưu, vị đạo diễn Trung Quốc nổi tiếng với các phim như Anh hùng và Thập diện mai phục, ông vừa mới đóng máy tác phẩm mới mà ông hy vọng sẽ phá vỡ được thực trạng chung đó. Với kinh phí 100 triệu đôla, The Heroes of Nanking không chỉ là bộ phim được đầu tư nhiều ngân sách nhất ở Đại lục từ trước đến giờ, mà còn chứa đựng sức hút mang tính đa văn hóa. Đóng vai chính trong phim là diễn viên từng đoạt giải Oscar Christian Bale, và 40% lời thoại trong phim đều được nói bằng tiếng Anh.

“Tôi thực sự mong là bộ phim sẽ được yêu thích và đón nhận tại thị trường quốc tế,” Trương Nghệ Mưu đã nói trong một cuộc phóng vấn tại phim trường ở Nam Kinh. “Cá nhân tôi thích những phim hài hước, điều đó có nghĩa là đa phần khán giả cũng có thể hiêu được và chấp nhận nó… Một bộ phim với phong cách, cốt truyện và cấu trúc đều mang tính quốc tế như vậy sẽ thực sự đem lại nhiều điều mới mẻ.”

Christopher Bale trong một cảnh phim Heroes of Nanking

Mức tiền đầu tư ở Đại lục đang tăng cao khi phim Trung Quốc tìm đường thâm nhập vào thị trường điện ảnh toàn cầu. Các công ty nhà nước và tư nhân đều đang đổ ra các khoản tiền lớn cho ngành công nghiệp điện ảnh; các quan chức nhà nước đều muốn đẩy mạnh xuất khẩu văn hóa của đất nước mình sao cho tương xứng với ngành xuất khẩu hàng hóa vẫn đang phát triển mạnh mẽ.

Tuy nhiên phim Trung Quốc vẫn còn mang nặng tính địa phương, theo như các chuyên gia nhận định, vì phim vẫn còn thiếu các ngôi sao quốc tế và phong cách kể chuyện thật mới mẻ khác biệt. Hơn nữa, luật kiểm duyệt của Trung Quốc làm hạn chế sự xuất hiện của các cảnh phim thật đặc sắc và đẩy các nhà biên kịch vào những bộ phim cổ trang an toàn hơn (mà khán giả phương Tây thường thấy khó theo dõi) và phim hài lãng mạn. Một số người e ngại là thay vì trở thành nguồn cung cấp lớn cho rạp chiếu phim trên toàn thế giới thì Trung Quốc lại đang có nguy cơ biến thành một Bollywood thứ hai: thành công trong nước nhưng thất bại khi xuất khẩu.

“Chúng ta vẫn thường nghe được là thị trường Trung Quốc sẽ nhanh chóng tiến gần đến thị trường Mỹ,” Trương Nghệ Mưu nói. “Nhưng vẫn phải mất một thời gian dài nữa thì phim Trung Quốc mới có thể tạo được tầm ảnh hưởng trên trường quốc tế.” (Năm 2010, tổng doanh thu phòng vé Mỹ lên đến 10,6 tỉ đôla, hầu như đều là tiền thu về từ các phim Mỹ, trong khi đó ở Trung Quốc tổng doanh thu là 1,5 tỉ đôla mà đến 44% trong số đó là của phim Mỹ.)

Chủ nghĩa địa phương của người Mỹ rõ ràng là một rào cản – sau cùng thì những bộ phim nói tiếng nước ngoài lại rất kén khán giả ở Mỹ. Tuy nhiên các chuyên gia điện ảnh cho biết những vấn đề đang tồn tại trong quy cách làm phim của Trung Quốc cũng nghiêm trọng không kém gì so với sự cố chấp của người Mỹ.

“Hollywood thường không làm phim Mỹ, mà họ làm những phim thu hút được khán giả toàn cầu,” theo David U. Lee, chuyên gia điện ảnh Trung Quốc hiện đang dẫn dắt một công ty hợp tác sản xuất và đã từng gây quỹ điện ảnh châu Á cho Harvey Weinstein. “[Nhưng] Các nhà làm phim Trung Quốc lại đều đi theo giả thiết là mọi người đều đã hiểu câu chuyện rồi. Đó là một sự lười biếng, và điều này khiến cho việc kể một câu chuyện cho khán giả quốc tế hiểu được là rất khó."

Nhiều bộ phim đình đám Trung Quốc hiện nay đều sử dụng những yếu tố lịch sử mà khán giả Mỹ đều cảm thấy xa lạ. Let the Bullets Fly mang nặng sự ngụ ý về việc chống lại các quan chức tham nhũng, trong khi Xích bích lại thể hiện kiến thức về việc triều chính thời nhà Hán.

Eamonn Bowles, Chủ tịch hãng phim Magnolia Pictures cho biết, “Sẽ có đôi chút vấn đề nếu một vị vua chuyên chế ở thế kỷ thứ 3 mà lại được khắc họa một cách hài hước hay thoải mái như cách nhà làm phim Mỹ khắc họa George Washington.”

Nền điện ảnh Trung Quốc Đại lục đặt chân lên vũ đài toàn cầu từ thập niên 80 và đầu 90, thời điểm đất nước bắt đầu mở cửa giao thương với người Mỹ. Trong suốt thời kỳ Cách mạng Văn hóa ở thập niên 60 và 70, phim của những đạo diễn vẫn được gọi là Thế hệ thứ năm thường kể những câu chuyện thiên về cách nghĩ của các nhà làm phim nên rất khó tưởng tượng. Trong đó có một số phim như Cúc đậu của Trương Nghệ Mưu và Bá Vương Biệt Cơ của Trần Khải Ca, đã tìm khán giả Mỹ nhưng chủ yếu giới hạn ở những khán giả thích phim nghệ thuật.

Phim Ngọa hổ tàng long của đạo diễn Lý An

Những năm đầu của thập niên 2000 đã đem lại thành công tại phòng vé Mỹ cho những phim võ thuật được gọi là “võ hiệp” như Anh hùng và Ngọa hổ tàng long. (Điện ảnh Hồng Kông và Đài Loan đi theo những hướng riêng vì sự khác biệt về mặt lịch sử chính trị của những vùng lãnh thổ này.)

Tuy nhiên hiện nay vốn đầu tư và kỳ vọng đang tăng lên đáng kể. Sản phẩm điện ảnh của Đại lục đã lên đến hơn 500 phim một năm, theo một số thống kê cho thấy. Đất nước này còn bắt đầu làm phim 3D với kinh phí lớn hơn trước đây; với cái mác đề mức giá cao ngất ngưởng của Heroes of Nanking, bộ phim gần như chắc chắn phải đạt được thành công ở nước ngoài thì mới có thể có lợi nhuận.

Bộ phim chính kịch vẫn chưa được phân phối sang Mỹ của Trương Nghệ Mưu gần đây vừa mới kết thúc giai đoạn quay phim kéo dài 164 ngày và dự kiến sẽ được công chiếu tại Trung Quốc vào giữa tháng 12. Phim kể về cuộc giải cứu các cô kỹ nữ của một mục sư người Mỹ (Christian Bale đóng) khi quân đội Nhật tràn đến chiếm đóng thành phố vào những năm 30. Dù phim nói về một giai đoạn lịch sử, nhưng chủ đề của nó lại mang tính quốc tế, theo lời của Trương Vỹ Bình, nhà sản xuất và cũng là nhà tài trợ phim cho biết. “Đây là câu chuyện về chủ nghĩa anh hùng, và mọi người đều hiểu được điều đó,” ông nói.

Các nhà sản xuất rất thẳng thắn bộc bạch tham vọng về thương mại của mình. “Chúng tôi mong muốn nắm lấy cơ hội đưa bộ phim trở thành phim Trung Quốc có doanh thu cao nhất và tầm ảnh hưởng lớn nhất trên thế giới,” Trương Vỹ Bình nói. Bộ phim này có thể còn có được lợi thế từ sự tham gia của những nhân vật quyền lực hiểu biết về việc phát hành phim ở Mỹ, trong đó có cựu đồng chủ tịch của hãng Universal là David Linde và giám đốc sản xuất Ngọa hổ tàng long Bill Kong.

Trương Nghệ Mưu (trái) và Christopher Bale trên phim trường Heroes of Nanking

Tuy nhiên, một số người lại cảnh báo rằng những vấn đề đang lan tràn trong ngành điện ảnh Trung Quốc quá phức tạp và khó có thể giải quyết chỉ bằng cách thêm vào cho phim một cái tên tiếng Anh hay một khái niệm phương Tây được.

Nhà sản xuất phim Hollywood Janet Yang (Disney High School Musical: China, The Joy Luck Club), người đang lên kế hoạch cho một vài dự án đồng sản xuất giữa Trung Quốc và Mỹ, cho biết vấn đề nằm ở sự khác nhau căn bản trong cách kể chuyện. “Ở Trung Quốc, các phim thường được đưa vào nhiều câu chuyện dài dòng theo lối kể chuyện bằng lời truyền thống, và không có cấu trúc ba phần cổ điển như phim Hy Lạp,” cô nói. “Hãy nhìn Let the Bullets Fly mà xem, các diễn viên rất tuyệt, bộ phim tràn đầy năng lượng. Nhưng liệu có ai có thể nói cho tôi biết là nó nói về cái gì không?”

Và thậm chí kể cả khi các nhà làm phim Trung quốc rẽ sang kể một câu chuyện mang tính chất Tây phương thì họ cũng cần phải lưu ý để không đi quá xa khỏi truyền thống của đất nước mình.

“Một tác phẩm đồng sản xuất thành công cần phải có sự kết hợp hài hòa những điểm thu hút ở cả hai phía mới có thể thực sự thu được lợi nhuận,” theo Christopher Chen, phó giám đốc bộ phận phát triển kinh doanh tại hãng phim Hollywood Endgame Entertainment, hãng phim cũng đang bắt đầu thực hiện một số tác phẩm đồng sản xuất trong đó có bộ phim kinh dị sắp được phát hành của Joseph Gordon-Levitt mang tên Looper và một bộ phim về cuộc đời của Marco Polo.

Mặc dù vậy, đối với tất cả vấn đề chiến lược, đạo diễn phim Nanking Trương Nghệ Mưu nói rằng ngành điện ảnh trong nước đang phải đối mặt với một vấn đề đơn giản nhưng lại ẩn chứa nhiều nguy cơ.

“Điều quan trọng nhất là không có nhiều phim hay… những nội dung hay mà khán giả trên toàn thế giới đều có thể hiểu được và cảm thấy xúc động,” ông nói. “Với bộ phim mới, ê kíp chúng tôi đang cố gắng đạt được điều đó, bằng cả sự hợp tác và cấu trúc mang tính quốc tế… [Nhưng] dù có đầu tư hay có cấu trúc lớn thế nào đi nữa mà không truyền đạt được nội dung làm lay động khán giả thì mọi người cũng sẽ không thích bộ phim được.