Những nhà phê bình và học giả trong ngành tập trung vào cuộc tranh luận giữa trực tuyến đối đầu với rạp chiếu bóng. Nhưng các nghệ sĩ thì nhìn thấy những thứ mà phần lớn mọi người bỏ qua, vì thế Martin Scorses trong số tháng 3 của Harper đã hỏi, “Điện ảnh là gì?”, không hề là cùng một câu hỏi ở đây.

Federico Fellini

Ông viết, “Nghệ thuật của điện ảnh đang bị hạ giá trị một cách có hệ thống, gạt bỏ, hạ mình, rút ngắn đến mẫu số chung phổ biến thấp nhất của nó, ‘nội dung giải trí.’”

Ông sử dụng Federico Fellini (đạo diễn, biên kịch nổi tiếng người Ý, được biết đến bởi phong cách đặc biệt, pha trộn giữa hình ảnh kỳ ảo và xu hướng nghệ thuật hoa mỹ Baroque với tính trần tục. Ông được ghi nhận là một trong những nhà làm phim vĩ đại và có ảnh hưởng nhất mọi thời đại. ND) làm điểm bắt đầu để thảo luận về điện ảnh là tác phẩm nghệ thuật. Trong thời đại kỹ thuật số, chúng ta đang hình thành quan niệm xem phim điện ảnh (và phim truyền hình) là giải trí, theo cách mà chúng ta xem người nổi tiếng là một thương hiệu.

Biên tập viên kỳ cựu của Harper, Chris Carroll, đã đề xuất một bài viết để ca ngợi một thế kỷ của Fellini, lưu ý rằng các tác phẩm của ông ít được biết đến hơn đã từng có thời. Scorsese bày tỏ lòng tôn kính nhiệt thành đối với nhà làm phim quá cố, và thêm vào một sự suy ngẫm về mối quan hệ giữa “trình diễn” (show) và “kinh doanh (business).

Ảnh bìa Harper số báo tháng 3 [Tiểu luận] Il Maestro của Martin Scorsese Federico Fellini và phép màu điện ảnh đã mất

Bài báo nêu lên các câu hỏi. Nền công nghiệp điện ảnh liên tục điều chỉnh các kế hoạch tài chính của mình, vốn là thành tựu lớn trong một thế giới đang thay đổi nhanh chóng. Nhưng chúng ta đề cao các nhà làm phim vĩ đại và chúng ta nuôi dưỡng những nhà sáng tạo trẻ, những người không dễ dàng khớp vào các công thức trường phái-kinh doanh, thế nào đây? Nói cách khác, chúng ta sẽ làm gì với quá khứ và với tương lai?

Mối quan hệ của chúng ta với phim ảnh đã thay đổi. Với vai trò chủ doanh nghiệp, các hãng phim đã bắt đầu xem điện ảnh là “giải trí”, và khán giả cũng thế. Khi chúng ta đánh dấu một bộ phim muốn xem, dịch vụ trực tuyến hay trang web của chúng ta sử dụng thuật toán gợi ý những tựa phim tương tự khác. Một bộ phim trở thành chỉ như những đầu mục khác trong danh sách đánh dấu của chúng ta.

Variety đã bắt đầu đưa tin số liệu doanh thu phòng vé đầu thế kỷ 20; là một tạp chí thương mại, tạp chí này luôn để ý đến ngân sách, kiểm đếm đối chiếu doanh thu phòng vé và các doanh thu phụ trợ. Nhưng truyền thông đại chúng đã áp dụng cách tiếp cận này, khuyến khích khán giả xem phim như một mặt hàng “quy-ra-thóc”. Có bài bình phim “Liên minh Công lý của Zack Snyder” nào mà không đề cập đến ngân sách không?

Cảnh trong phim La Strada của Fellini, từ bài tiểu luận của Martin Scorsese trên Harper số tháng 3

Điều này thì liên quan gì đến Oscar? Không có liên quan gì và hết sức liên quan. Viện Hàn lâm luôn tự hào rằng họ phản ánh những gì đang diễn ra trong ngành và trong cả thế giới. Và những thay đổi kể từ thế kỷ 20 là một phần lớn trong những phản ánh đó.

Scorsese chỉ ra rằng thời điểm bây giờ là cảnh quan của tư duy làm ăn và quá nhiều lựa chọn cho việc giải trí. Ông không vạch ra một kế hoạch hành động; thay vào đó, ông gióng lên hồi chuông cảnh báo về việc những bộ phim kinh điển cuối cùng có thể bị bị lãng quên và bỏ mặc trong hầm mộ kiểu Raiders of the Lost Ark. Và ông đang thông báo cho những người ra quyết định — nhiều người trong số họ là thành viên của Viện Hàn lâm — rằng họ nên xem xét lại sự lệ thuộc của họ vào dữ liệu máy tính, nghiên cứu thị trường và thuật toán.

“Điện ảnh” có thể khó định nghĩa, nhưng tám ứng viên phim hay nhất của năm nay dường như đều đủ phẩm chất, với khát vọng cao cả, những câu chuyện nghiêm túc và sự sáng tạo độc đáo, riêng biệt.

Bây giờ điện thoại của chúng ta có thể giúp chúng ta giải trí 24/7. Đây là một xa xỉ phẩm tuyệt vời, nhưng nhược điểm là làm chúng ta xem thường nghệ thuật

Trong cuốn sách của mình năm 1968 The Empty Space (tạm dịch: Không gian trống rỗng), đạo diễn Peter Brook viết về “nhà hát chết. ” Ông viết rằng trong mỗi mùa “một vở kịch thành công không phải bất chấp mà chính bởi vì sự chán ngắt… Mức độ nhàm chán phù hợp là một sự bảo đảm chắc chắn cho một sự kiện đáng giá.”

Điều này cũng áp dụng cho điện ảnh, nhưng, không may thay, dường như công chúng nghĩ điều đó áp dụng cho Oscar.

Scorsese ca ngợi quá trình triển khai và khám phá: “Đây là một hành động hào phóng — bạn đang chia sẻ cái mà bạn yêu thích và điều đã truyền cảm hứng cho bạn.” Ngược lại, “Các thuật toán được dựa vào sự tính toán vốn xem khán giả là một khách hàng không hơn không kém.”

Giải thưởng Viện Hàn lâm luôn rao giảng sự tìm tòi. Những người bầu chọn Oscar sẽ nói rằng, “Trong số hằng trăm phim năm nay, những bộ phim này đặc biệt xứng đáng.”

Chúng ta là những con người được giải trí quá mức nhiều nhất trong lịch sử của thế giới

Nhưng công chúng ngày càng nhận thức rằng Viện Hàn lâm sẽ bầu cho những bộ phim “rạp hát chết”, thế nên họ thoái lui. Trong một chuyên mục vào ngày 18 tháng 3, Variety đã viết về khoảng cách ngày càng tăng giữa Oscar và công chúng: Trong nhiều thập kỷ, người chiến thắng giải phim hay nhất thường là sức hút của doanh thu phòng vé; tuy nhiên, trong 16 năm qua phim thắng giải này trung bình đứng ở vị trí 47 trong bảng xếp hạng doanh thu phòng vé trong năm.

Trong hầu hết lịch sử được ghi nhận, con người được hưởng chỉ một vài giờ giải trí một tuần. Phát thanh, truyền hình và băng đĩa tại gia đã thay đổi tất cả. Bây giờ điện thoại của chúng ta có thể giúp chúng ta giải trí 24/7. Đây là một xa xỉ phẩm tuyệt vời, nhưng nhược điểm là làm chúng ta xem thường nghệ thuật. Cái từng có vẻ ma thuật và kỳ diệu giờ xem ra là một lựa chọn trong thực đơn.

Cách đây vài năm người viết thăm bảo tàng Louvre, nhìn chằm chằm vào bức tranh Mona Lisa. Một cặp đôi người Mỹ bước vào và người đàn ông chỉ da Vinci. Người phụ nữ dừng lại vài giây, rồi nói, “Ồ, tuyệt, tiếp theo là gì?” Cô đã nhìn bức tranh và sẵn sàng để đi tiếp; khoảnh khắc chỉ đơn giản là một thứ để đăng lên Facebook của cô. E rằng tất cả chúng ta đều có nét tương đồng với người phụ nữ đó.

“Điện ảnh” có thể khó định nghĩa, nhưng tám ứng viên phim hay nhất của năm nay dường như đều đủ phẩm chất, với khát vọng cao cả, những câu chuyện nghiêm túc và sự sáng tạo độc đáo, riêng biệt

Chúng ta là những con người được giải trí quá mức nhiều nhất trong lịch sử của thế giới, vậy chúng ta đối phó với sự thừa thãi vô tận của những bộ phim tùy ý sử dụng thế nào đây?

Ngay cả trong buổi đầu, những nhà điều hành ở Hollywood đã xem phim là sản phẩm — họ sở hữu rạp chiếu, và cần phải ổn định nuôi dưỡng nguồn cung.

Gần đây, khi thảo luận về Mank với Variety, David Fincher nhận thấy Henry Ford đã cách mạng hóa việc sản xuất ô tô bằng cách điều chỉnh ý tưởng dây chuyền lắp ráp đóng gói thịt của Hormel.

Đến lượt những hãng phim có thế lực ban đầu “cố gắng áp dụng Detroit vào Hollywood. Theo nhiều cách nó hiệu quả,” về mặt quảng bá, phân phối và thậm chí tạo ra ngôi sao, Fincher nói. “Nhưng,” ông thêm vào, “khi quay một cảnh phim, đó là nơi mà sự quy củ tuyệt đối biến mất — chỉ còn những gì diễn ra trên trường quay, giữa diễn viên và ống kính. Bạn có thể áp dụng những triết lý và chuyên môn, nhưng làm thực tế là ở sự gợi tình và cảm hứng mãnh liệt thì nhiều hơn.”

David Fincher (phải) trên trường quay Mank: “Khi quay một cảnh phim, đó là nơi mà sự quy củ tuyệt đối biến mất — chỉ còn những gì diễn ra trên trường quay, giữa diễn viên và ống kính. Bạn có thể áp dụng những triết lý và chuyên môn, nhưng làm thực tế là ở sự gợi tình và cảm hứng mãnh liệt thì nhiều hơn”

Và ngay cả trong thời kỳ hoàng kim của các hãng phim, các nhà điều hành biết rằng có những phim sẽ thua lỗ, nhưng chúng nên được làm — những bộ phim dẫn đầu về thua lỗ.

Trong chuyên mục của The New York Times năm 2019, Scorsese đã than van về cách “phim chuỗi hiện đại [được] nghiên cứu thị trường, thử nghiệm khán giả, xem xét chặt chẽ, hiệu chỉnh, xét lại và hiệu chỉnh lại cho đến khi chúng sẵn sàng cho việc tiêu thụ.”

Toàn những luận điểm hay, nhưng tất nhiên mạng xã hội điên tiết lên và tập trung vào một câu trong bài viết: “Marvel không phải là điện ảnh.” Và ghim gút vào một chi tiết và bỏ lỡ bức tranh lớn hơn lúc nào cũng hết sức nguy hiểm.

Điều này đã tạo ra tình huống tiến thoái lưỡng nan cho các nhà phê bình. 10 bộ phim Marvel đã ra rạp đạt đánh giá trung bình 90% ấn tượng trên Rotten Tomatoes, mặc cho nhà làm phim được tôn kính nhất nước Mỹ so sánh phim Marvel với các công viên giải trí.

Zack Snyder trên trường quay Liên minh Công lý

Nhưng một vài nhà làm phim có thể vượt qua dây chuyền lắp ráp. Liên minh Công lý của Zack Snyder theo chân Christopher Nolan (và bộ ba Dark Knight của anh) và Ryan Coogler (Black Panther) bằng cách chọn phim thể loại và thực hiện nó một cách cá tính.

Vào năm 1999, Steven Soderbergh viết, “Đã có một sự thay đổi, trong đó những người làm những bộ phim ngớ ngẩn làm ra nhiều tiền và bây giờ được đối xử với sự tôn trọng vốn từng chỉ dành riêng cho những người làm nên những bộ phim hay… cái thô bỉ được theo đuổi nồng nhiệt.”

Vào năm 2013, Steven Spielberg và George Lucas đã cảnh báo về một Hollywood “sụp đổ” bởi sự tập trung vào phim bom tấn của các hãng phim; Spielberg đã bổ sung rằng Lincoln của ông sắp sửa lên HBO và những phim chính kịch nghiêm túc trong tương lai dường như được định sẵn số mệnh là lên truyền hình không thì biến mất.

Lincoln của Steven Spielberg

Scorsese ủng hộ những quan điểm này, nói rằng “mọi thứ được bày ra cho người xem trên cùng một sân chơi bình đẳng.” Dù đó là The Bachelor hay Lawrence of Arabia, chúng đều là nội dung giải trí.

Vào năm 2021, chúng ta đang định nghĩa lại mối quan hệ của mình với phim ảnh và tất cả hình thức giải trí. Nhưng tất cả bàn luận của chúng ta về các nền tảng và ranh giới bị lu mờ giữa điện ảnh và truyền hình chỉ là những triệu chứng của vấn đề lớn hơn. Chúng ta muốn phim ảnh trở thành gì?

Sự thừa mứa giải trí đã vượt quá tầm kiểm soát — nhưng nhiều khía cạnh khác của cuộc sống chúng ta cũng vượt quá tầm tay. Như Scorsese nói, chúng ta đang cố gắng hiểu chuyện gì đang diễn ra và cách nào giải quyết nó. Nhà làm phim nói về 8½ của Fellini, đề cập đến việc “thiếu giải pháp thì cũng đúng thôi, bởi vì quá trình nghệ thuật cũng đâu có lời giải — bạn cứ phải tiếp tục.”

Chúng ta đang định nghĩa lại mối quan hệ của mình với phim ảnh và tất cả hình thức giải trí

Điều đó cũng đúng cho sự tranh cãi giữa điện ảnh/rạp chiếu phim, và cuộc sống hậu COVID. Thiếu giải pháp và chúng ta nên chấp nhận nó, hơn là cứ mãi đào bới tìm kiếm một câu trả lời không có trên đời.

Có người lo ngại rằng trí tuệ nhân tạo sẽ tiếp quản nhưng cho đến nay, AI vẫn chưa thể hiện được những đốm lửa sáng tạo không thể định nghĩa được đã nuôi sống các nghệ sĩ như Fellini và Scorsese; không có những khoảnh khắc “gợi tình và cảm hứng mãnh liệt” AI, theo như Fincher nói.

Nghệ sĩ và doanh nhân sẽ đối phó, như họ đã vậy bao thế kỷ. Doanh nhân có thể nghĩ họ có giải pháp nhưng, như đã nói, nghệ sĩ nhìn mọi thứ theo cách mà người khác không thấy.

Trong phỏng vấn với Variety vào ngày 1 tháng 3, Liv Ullmann đã nói: “Nghệ thuật chân chính sẽ vượt qua bất cứ cảm giác sợ hãi nào mà chúng ta có. Nghệ thuật quan trọng hơn bao giờ hết. Những màn trình diễn giúp bạn biết thế nào là một con người. Đó là sự thiêng liêng.”

Nghệ thuật chân chính sẽ vượt qua bất cứ cảm giác sợ hãi nào mà chúng ta có. Nghệ thuật quan trọng hơn bao giờ hết. Những màn trình diễn giúp bạn biết thế nào là một con người. Đó là sự thiêng liêng

Chúng ta muốn sự thiêng liêng đó và không muốn mất nó — bây giờ và đặc biệt cho những thế hệ mai sau. Và chúng ta không muốn sự thiêng liêng trở thành “nội dung giải trí”.