Godzilla Minus One, phần mới nhất trong chuỗi phim kaiju được tôn thờ, làm mưa làm gió ở rạp năm ngoái. Với sự hoan nghênh nhiệt liệt từ các nhà phê bình, điểm A trên CinemaScore, và đủ nhu cầu từ khán giả để công ty sản xuất Toho kéo dài thời gian chiếu rạp ở Bắc Mỹ cho bộ phim, phần mới nhất của Big G có vẻ là một thành công vang dội toàn diện.

Trên thực tế, phim đã chiếm ngôi vị phim Nhật Bản có doanh thu cao nhất mọi thời đại ở phòng vé Mỹ. Với bộ phim được sản xuất để kỷ niệm 70 năm chuỗi phim (đúng ra là năm 2024, nhưng Toho và Legendary Pictures không thể phát hành các phim Godzilla trong cùng năm và Godzilla x Kong: The New Empire sẽ ra mắt cuối tháng 3 năm 2024, ở Việt Nam với tựa Godzilla x Kong: Đế chế mới), thành công của bộ phim cho thấy Chúa tể Quái vật vẫn được yêu thích như xưa nay.

Nhưng nó có cho chúng ta biết nhiều hơn không? Chắc chắn, Godzilla là một biểu tượng văn hóa và là một trong số ít chuỗi phim không phải của Mỹ có sức hấp dẫn nhiều thế hệ trên toàn thế giới. Nhưng điều gì đã khiến Godzilla được yêu thích lâu dài như vậy? Minus One là phim Godzilla thứ 37 và được coi là một trong những phim hay nhất, vậy làm sao còn tư liệu mới để khai thác từ mỗi mình quái vật này? Chà, Minus One cũng đưa ra câu trả lời: Godzilla đã tồn tại được lâu như vậy bởi vì có lẽ nó là nhân vật duy nhất trong lịch sử điện ảnh có tiềm năng lớn nhất cho việc diễn giải lại, và bảy thập kỷ sau các nhà làm phim vẫn đang tìm kiếm những điều mới để nó đại diện. Như thế nào? Chúng ta hãy xem xét.

Godzilla Minus One: Trỗi dậy từ biển

Để hiểu phiên bản Godzilla cải tiến của Godzilla Minus One nằm ở đâu trong di sản bề thế của nhân vật này, trước tiên chúng ta phải nhìn lại di sản đó. Nghĩa là quay về với tác phẩm gốc kinh điển năm 1954 của đạo diễn Ishirō Honda, có tựa đề đơn giản là Gojira (và được phát hành ở Mỹ sau khi qua chỉnh sửa nhiều với tên Godzilla: King of the Monsters! vào năm 1956).

Bộ phim đó, được Minus One gióng theo khi cũng lấy bối cảnh thời kỳ hậu Thế chiến hai như phim gốc, Godzilla như một thế lực có sức tàn phá khủng khiếp và là phép ẩn dụ rõ ràng cho sức hủy diệt của các vụ đánh bom nguyên tử ở Hiroshima và Nagasaki năm 1945. Mặc dù bộ trang phục quái vật và hiệu ứng thu nhỏ hiển nhiên là cổ lổ vào thời nay nhưng sức mạnh của bộ phim vẫn đứng vững nhờ cách Honda dốc lòng khắc họa cơn thịnh nộ của Godzilla thành hình ảnh về nỗi lo lắng văn hóa của Nhật Bản vào thời điểm đó.

Khi Godzilla chỉ đơn giản là một bộ phim chứ không phải một chuỗi phim, nó đã vượt lên các đối thủ trong thể loại quái vật như một tác phẩm nghệ thuật nhiều lớp ý và sắc thái, đồng thời tính linh hoạt của nó đã chỉ ra các hướng đi khác nhau của các phần tiếp theo

Tuy nhiên, mặc dù Godzilla chắc chắn là nhân vật phản diện của bộ phim năm 1954, nó vẫn là một sinh vật đa diện ngay cả trong lần ra mắt đầu tiên ấy. Godzilla có thể đã đến để tàn phá Nhật Bản và khiến khán giả thời điểm đó khiếp sợ vì sự tàn phá nó để lại phản ánh những vết sẹo rất thật mà đất nước này còn đang phải chữa lành sau chiến tranh, nhưng bộ phim thừa nhận rằng Godzilla đã bị đột biến và bị “đánh thức” bởi các vụ thử bom nhiệt hạch.

Điều này vẽ ra Godzilla không nhất thiết phải chịu trách nhiệm hoàn toàn về cơn thịnh nộ của nó, vì nó cũng là nạn nhân của vũ khí nguyên tử như chính đất nước mà nó khủng bố. Nước Mỹ và quả bom dù có rất ít ảnh hưởng trực tiếp đến cốt truyện của bộ phim, nhưng vẫn ám ảnh bộ phim như những nhân vật phản diện cuối cùng gây ra cơn thịnh nộ của thiên nhiên lên người dân Nhật Bản. Cơn thịnh nộ đó mang hình dạng của một con khủng long hạt nhân khổng lồ quả đã giúp bộ phim trở nên giải trí bên cạnh ý tưởng đầy nghiêm túc.

Ryunosuke Kamiki (trái) vai Kōichi Shikishima và Sakura Ando vai Sumiko Ōta trong Godzilla Minus One

Ngay cả tâm lý con người, một trong những khía cạnh được ca ngợi nhiều nhất của Minus One, cũng có chỗ đứng vững trong phim gốc. Cần phải thuyết phục tiến sĩ Daisuke Serizawa (Akihiro Harata), người phát triển siêu vũ khí được gọi là Oxygen Destroyer, sử dụng nó để chống lại Godzilla vì ông sợ chính phủ Nhật Bản khi biết sức mạnh của vũ khí này sẽ không cưỡng được việc sao chép nó. Để đảm bảo nó chỉ có thể được sử dụng một lần vì lợi ích chung, ông đã phá hủy nghiên cứu của mình và tự sát trong khi sử dụng Destroyer để giết Godzilla.

Khi bộ phim phát hành năm 2023 tập trung vào cảm giác tội lỗi to lớn khi sử dụng đầu óc thiên tài của mình tạo ra một loại vũ khí làm thay đổi thế giới mãi mãi, Godzilla phần đầu đã tiên tri khi thể hiện một nhân vật Nhật Bản thừa nhận rằng một số bước nhảy vọt công nghệ đơn giản là quá nguy hiểm không nên được cho phép tồn tại – nhân vật tự sát để đảm bảo sáng chế của mình không thay đổi thế giới. Khi Godzilla chỉ đơn giản là một bộ phim chứ không phải một chuỗi phim, nó đã vượt lên các đối thủ trong thể loại quái vật thành tác phẩm nghệ thuật nhiều lớp ý và sắc thái, đồng thời tính linh hoạt của nó đã chỉ ra các hướng đi khác nhau của các phần tiếp theo.

Godzilla, với tư cách là một nhân vật, được thiết kế riêng để giải quyết sự khác biệt giữa nghệ thuật cấp thấp và cao cấp

Con quái vật thiên biến vạn hóa

Nhìn bề ngoài, Godzilla Minus One là một phim bom tấn sôi động, vừa là một phim hành động hoành tráng vừa là một phim tâm lý nhân vật cảm xúc hay. Ở mức độ sâu hơn, nó đóng vai trò bác bỏ mang tính triết học quan niệm lỗi thời của Đế quốc Nhật Bản về chủ nghĩa anh hùng quân sự hy sinh thân mình. Nó có thể pha trộn hài hòa cả ba điều này mà không gặp phải vấn đề về tông điệu hoặc cảm thấy lộn xộn nhờ vũ khí bí mật được gắn vào chuỗi phim này ngay từ đầu: đó là Godzilla, với tư cách là một nhân vật, được thiết kế riêng để giải quyết sự khác biệt giữa nghệ thuật cấp thấp và cao cấp.

Do chuỗi phim Godzilla đã biến những tông điệu trái ngược nhau và việc pha trộn các chủ đề sâu sắc hơn với cấu trúc của phim hạng B thành một phần không thể thiếu trong ADN của nó, và lịch sử lâu dài trong việc thay đổi ý nghĩa của Godzilla để theo kịp thời đại đã cho nó tuổi thọ lâu dài mà ít nhân vật phim nào khác có thể hy vọng sánh được.

Bắt đầu từ Ghidorah the Three-Headed Monster năm 1964 (ảnh), Godzilla đã chuyển từ nhân vật phản diện thành nhân vật anh hùng hơn, không nhất thiết phải liên minh với loài người, nhưng là kẻ bảo vệ Trái đất trước những quái vật hung ác khác như King Ghidorah, Gigan, và Mechagodzilla

Hãy xem xét điều này: Trong lần ra mắt, Godzilla là biểu hiện của nỗi kinh hoàng và sự bất lực mà Nhật Bản cảm nhận sau khi bị bom nguyên tử tàn phá. Nhưng bắt đầu từ Ghidorah the Three-Headed Monster năm 1964, Godzilla đã chuyển từ nhân vật phản diện thành nhân vật anh hùng hơn, không nhất thiết phải liên minh với loài người, nhưng là kẻ bảo vệ Trái đất trước những quái vật hung ác khác như King Ghidorah, Gigan, và Mechagodzilla. Kỷ nguyên Shōwa của các phim Godzilla chìm đắm trong những trò điên loạn dùng kỹ xảo trang phục ngớ ngẩn và cả những ảo tưởng thơ ấu kỳ lạ với việc giới thiệu Minilla, con trai của Godzilla.

Mặc dù tông điệu khác xa so với bộ phim gốc, nhưng nhiều phim trong số này đã giúp giới thiệu Godzilla với thế hệ khán giả trẻ mới, định hình Godzilla trong tâm trí họ là một nhân vật dễ biến chuyển, có thể là anh hùng hoặc phản diện tùy theo nhu cầu của câu chuyện. Những bộ phim này cũng củng cố mối quan hệ Nhật Bản có với Godzilla, một sinh vật ban đầu được miêu tả là kẻ khủng bố giờ trở thành đại sứ toàn cầu cho nền văn hóa đại chúng của quốc gia này.

Tiến sĩ Kenji Noda (Hidetaka Yoshioka) quyết tâm chống lại Godzilla mà không hy sinh bất kỳ ai

Do đó, mọi kỷ nguyên tiếp theo của Godzilla đều có quyền tự do sáng tạo thể hiện nó theo những cách khác nhau mà không cảm thấy lạc lõng. Trong khi cái chết của Godzilla là một chiến thắng trong phim gốc và Minus One, cái chết của nó được miêu tả là bi kịch trong bộ phim thời Heisei Godzilla vs. Destoroyah. Các bộ phim Thiên niên kỷ đã loại bỏ gần như hoàn toàn ý tưởng về tính liên tục, với các phim thời kỳ này giống như một loạt phim tuyển tập hơn. Bản khởi động lại Godzilla của Legendary năm 2014 đã cho Godzilla đại diện cho sự nhỏ bé của loài người trước sức mạnh áp đảo của thiên nhiên.

Shin Godzilla năm 2016 cho cơn thịnh nộ của Godzilla là châm biếm đen tối về tính kém hiệu quả của chính phủ và sự kém cỏi của bộ máy quan liêu trong thời kỳ khủng hoảng. Và Godzilla Minus One, sự xuất hiện của Godzilla sau khi Thế chiến hai kết thúc vừa là một mục tiêu để dân chúng Nhật Bản đoàn tụ chống lại sau khi đối mặt với thất bại nặng nề, vừa là cơ hội để suy ngẫm về việc Đế quốc Nhật Bản đã quá ung dung thế nào với mạng sống của người dân trong cuộc xung đột. Phần cuối cùng đặc biệt quan trọng, bởi vì sự xem xét nội tâm là lý do chính khiến Minus One hay như vậy.

Hành trình nội tâm của Kōichi Shikishima (Ryunosuke Kamiki) đi đến chấp nhận rằng mạng sống của anh có giá trị đã truyền tải thông điệp sâu sắc đến phần còn lại của Godzilla Minus One

Godzilla Cộng Một

Ở trung tâm, Godzilla Minus One là câu chuyện về Kōichi Shikishima (Ryunosuke Kamiki), một phi công cảm tử trong Thế chiến hai, đào ngũ vì sợ chết. Khi đang ẩn trốn tại một căn cứ sửa chữa máy bay, anh có cuộc chạm trán đầu tiên với Godzilla và là một trong hai người duy nhất sống sót sau cuộc tấn công của con quái vật. Về đến nhà và biết rằng cha mẹ mình đã chết trong một cuộc không kích của Mỹ vào Tokyo, Shikishima mắc mặc cảm tội lỗi của người sống sót và cảm thấy mình không xứng đáng được sống.

Tâm lý này cũng có ở người hàng xóm Sumiko (Sakura Ando) và Tachibana (Munetaka Aoki), một kỹ sư và là người sống sót khác sau cuộc tấn công đầu tiên của Godzilla. Mặc dù nhận che chở một người phụ nữ cũng mất gia đình, Noriko (Minami Hamabe) và một đứa trẻ mồ côi tên Akiko, Shikishima không thấy sự tồn tại của chính mình có giá trị và coi mình là kẻ hèn, đặc biệt vì anh liên tục sống sót trong các lần đụng độ Godzilla, trong khi những người khác bị giết.

Người phụ nữ mất gia đình Noriko (Minami Hamabe)

Hành trình nội tâm của Shikishima đi đến chấp nhận rằng mạng sống của anh có giá trị đã truyền tải thông điệp sâu sắc đến phần còn lại của bộ phim. Chính phủ và quân đội không sẵn lòng làm gì nhiều để ngăn chặn Godzilla, khiến dân thường phải tự lo liệu. Thay vì tạo ra một chốt trạm có vũ trang thông thường, họ sử dụng một kế hoạch được xây dựng dựa trên các nguyên tắc khoa học có thể được thực hiện mà không cần vũ khí.

Tiến sĩ Kenji Noda (Hidetaka Yoshioka), một người bạn và đồng minh của Shikishima, có bài phát biểu đầy nhiệt huyết về việc những người lãnh đạo và quân đội Nhật Bản đã không quan tâm đến mạng sống của người dân trong chiến tranh và hậu quả của nó. Ông quyết tâm chống lại Godzilla mà không hy sinh bất kỳ ai, và đáng chú ý là họ làm được kỳ tích này, khi tất cả các nhân vật chính và nhân vật phụ đều sống sót sau cuộc đối đầu cuối cùng. Shikishima, lái một máy bay chiến đấu cũ dẫn Godzilla vào bẫy của Noda, đã bắn chết Godzilla bằng cách sử dụng chất nổ được tích hợp trong máy bay của anh và sống sót nhờ ghế phóng do Tachibana, người kỹ sư đã có lúc ước mình chết, lắp đặt.

Việc tiêu diệt Godzilla từng chỉ đơn giản là việc chúng ta tiếp tục tồn tại bằng bất cứ giá nào, nhưng đánh bại nó trong Minus One là sự tán dương ý tưởng rằng chúng ta không cần phải chấp nhận có một cái giá phải trả, và rằng sống sót là đủ anh hùng

Về cốt truyện, Godzilla Minus One, giống như phim gốc, một lần nữa kể về Godzilla trong vai một nhân vật phản diện tấn công Nhật Bản ngay sau Thế chiến hai. Nhưng về mặt chủ đề đó là một sự đảo ngược. Vào năm 1954, Godzilla đại diện cho kẻ thù bên ngoài đe dọa quê hương, vào năm 2023, nó là phép ẩn dụ cho xu hướng lụi tàn văn hóa mà quê hương này đã thấm nhuần vào chính người dân của mình. Việc tiêu diệt Godzilla từng chỉ đơn giản là việc chúng ta tiếp tục tồn tại bằng bất cứ giá nào, nhưng đánh bại nó trong Minus One là sự tán dương ý tưởng rằng chúng ta không cần phải chấp nhận có một cái giá phải trả, và rằng sống sót là đủ anh hùng.

Sau khi lên bờ, Shikishima biết rằng Noriko, trước đây được cho là đã chết trong một cuộc tấn công của Godzilla, thực tế còn sống và được điều trị tại bệnh viện. Khi họ đoàn tụ, cô hỏi anh "Cuộc chiến của anh cuối cùng đã kết thúc chưa?" Trước đây, cuộc chiến đó là theo nghĩa đen và Serizawa tin rằng mình phải tự tiêu diệt bản thân để giữ cho thế giới được an toàn. Trong Minus One, trận chiến thực sự không phải là chống lại một con khủng long nhiễm phóng xạ mà là chống lại ý tưởng định mệnh rằng từ bỏ là điều quan trọng nhất bạn có thể làm với mạng sống của mình.

Rất nhiều nhân vật điện ảnh đã phải vật lộn để tái tạo lại chính mình trong thời hiện đại, nhưng 70 năm nữa, nhiều khả năng Godzilla sẽ vẫn ở bên chúng ta, sẵn sàng biến thành bất cứ thứ gì chúng ta cần nó trở thành

Và mặc dù cảnh cuối cùng là sinh khối của Godzilla biến đổi khi nó chìm xuống biển, đây không hẳn là đảo ngược chiến thắng của Shikishima. Ngược lại, đó là một lời hứa rằng ngay cả sau 70 năm, Godzilla vẫn sẽ tiếp tục có giá trị như xưa nay. Rất nhiều nhân vật điện ảnh đã phải vật lộn để tái tạo lại chính mình trong thời hiện đại, nhưng 70 năm nữa, nhiều khả năng Godzilla sẽ vẫn ở bên chúng ta, sẵn sàng biến thành bất cứ thứ gì chúng ta cần nó trở thành.