Hồi tháng 3 hai nhà đấu giá kỷ vật Goldin Auctions và Studio Auctions thông báo khẩu súng lục DL-44 nguyên bản và duy nhất còn nguyên vẹn của Han Solo — chính là khẩu súng mà gã buôn lậu do Harrison Ford thủ vai sử dụng trong Episode IV — A New Hope — sẽ được đem ra đấu giá.

Nhà sưu tập Dan Lanigan đã thu thập được hơn 6.000 tạo tác đạo cụ điện ảnh, gồm cả chiếc rìu Stormbreaker nguyên bản từ bộ phim Marvel Avenger: Infinity War, được mua sau khi ông nghi ngờ tính xác thực của món đạo cụ đã mua trước đó

Giới sưu tầm đạo cụ phim là nhóm người cuồng nhiệt, và đối với những người đam mê kỷ vật Chiến tranh giữa các vì sao, tin tức này là bước ngoặt.

Có lẽ đã có ba khẩu súng được chế tạo cho bộ phim năm 1977, điều chỉnh từ khẩu Mauser C96 cổ của Đức, thêm vào nòng hãm tia lửa, ống ngắm và các chi tiết khác, tạo nên vẻ ngoài cao bồi không gian đặc trưng.

Hai trong số những khẩu súng đạo cụ được cho là đã bị tháo rời và trả lại cho Bapty’s, cửa hàng cho thuê đạo cụ vũ khí ở London. Nhiều năm qua, đã có tin đồn về việc có thể còn một khẩu súng thứ ba tồn tại ở đâu đó trong vũ trụ.

Di vật điện ảnh này được cho là có “lai lịch hoàn hảo” và được các chuyên gia xác thực, dự kiến sẽ đạt giá lên tới 3 triệu đôla.

Harrison Ford, trong vai Hans Solo, khoe khẩu DL-44 trên phim trường Star Wars: Episode IV — A New Hope

Tuy nhiên, gần như ngay lập tức, khẩu súng đã bị chỉ trích. Các nhà sưu tập cuồng nhiệt đã xem xét kỹ lưỡng các bức ảnh chụp khẩu Mauser đã chỉnh sửa, chia sẻ trên các diễn đàn trực tuyến những điểm khác biệt giữa đạo cụ được rao bán và khẩu súng được thấy trên phim mà họ phát hiện ra.

Sau đó, một thám tử đã lần theo số sê-ri của khẩu súng và phát hiện khẩu Mauser đã được bán trực tuyến nhiều năm trước và dường như sau đó đã được sửa đổi để giống với đạo cụ.

Cũng nhanh như khi cơ hội độc đáo này được công bố, khẩu súng đã lặng lẽ bị rút khỏi buổi đấu giá được tổ chức vào tháng 6, mọi thông tin về nó đều bị xóa khỏi trang web và mạng xã hội của các nhà đấu giá.

Từ đôi giày hồng ngọc của Dorothy trong Phù thủy xứ Oz đến đũa phép Harry Potter, đạo cụ từ những bộ phim kinh điển đang kiếm được rất nhiều tiền ở các cuộc đấu giá công khai lẫn mở bán riêng — đôi khi ngang với rượu vang quý hiếm, đồng hồ Thụy Sĩ và tranh của danh họa. Nhưng khi giá của những món đồ này tăng vọt, cũng là lúc xuất hiện nghi ngờ tính xác thực của chúng.

Đôi giày hồng ngọc của Dorothy, từng được Judy Garland mang trong phim Phù thủy xứ Oz, là một trong những đạo cụ điện ảnh mang tính biểu tượng nhất mọi thời đại. Được tìm thấy trong một chiến dịch truy quét của FBI, đôi giày này sau đó đã được bán đấu giá với giá hơn 30 triệu đôla

Nhiều đạo cụ ngày nay được gia công để đưa ra các cửa hàng đã công nghiệp hóa nghề thủ công bằng công nghệ in 3D, giúp cho việc sản xuất hàng nhái dễ dàng hơn nhiều.

“Ngay giây phút kiếm được tiền thật, hàng giả cũng theo đó mà ra đời,” David Mandel, một nhà sưu tập đạo cụ lớn, cựu giám đốc sản xuất của Veep, đồng thời là biên kịch kiêm nhà sản xuất của các chương trình như Curb Your Enthusiasm, cho biết. Mandel, đồng dẫn chương trình podcast về kỷ vật Hollywood có tên “The Stuff That Dreams are Made Of”, gần đây đã dành hẳn một tập để nói về đạo cụ giả.

Từ tàn tích phim trường thành đồ tạo tác quý giá

Buổi ban đầu của điện ảnh, đạo cụ được xem là sản phẩm phụ của quá trình làm phim, không có giá trị nội tại và thường bị vứt vào thùng rác. Bức tranh phông nền Thành phố Ngọc Lục Bảo được sử dụng trong bộ phim kinh điển được yêu thích năm 1939 Phù thủy xứ Oz đã được đội thu dọn được thuê để dọn rác lưu trữ trong một trường quay của hãng phim phát hiện nhiều thập kỷ sau đó.

Bao năm, thành viên đoàn làm phim và nhân viên chế tác thường vớt vát những vật dụng này từ thùng rác hoặc kho lưu trữ để làm kỷ niệm.

Humphrey Bogart (thứ hai từ phải qua) mặc trench coat trong một cảnh phim Casablanca

Chiếc áo khoác trench coat của Humphrey Bogart trong phim Casablanca và vô số hiện vật điện ảnh quan trọng khác được cho là được bảo quản nhờ các nghệ sĩ trang điểm và thợ điện mang chúng về nhà làm quà lưu niệm.

Đạo cụ đã đi từ đống phế liệu của lịch sử trở thành lịch sử, theo đúng nghĩa đen, vào năm 1970 khi chủ tịch MGM lúc bấy giờ, James Aubrey Jr., nức tiếng với biệt danh “Rắn Hổ Mang Cười”, tổ chức một buổi bán đấu giá hàng trăm nghìn trang phục và đạo cụ — gần như toàn bộ kho lưu trữ — để tạo nguồn thu cho hãng phim đang gặp khó khăn. Tất cả mọi thứ, từ chiếc váy cưới mà Elizabeth Taylor đã mặc trong bộ phim Father of the Bride năm 1950, cho đến cỗ máy thời gian trong bộ phim cùng tên năm 1960.

Mặc dù cuộc đấu giá chỉ mang lại 1,5 triệu đôla cho MGM, nhưng nó đã khơi dậy niềm đam mê kỷ vật điện ảnh trong công chúng, đồng thời tạo ra một thị trường đồ sưu tầm mới.

Trong số những nhà sưu tập nổi tiếng nhất là diễn viên Debbie Reynolds, đã thu thập 4.000 món đồ trải dài lịch sử Hollywood, gồm cả chiếc mũ quả dưa của Charlie Chaplin. Nhưng khi giấc mộng mở một bảo tàng không thành, vào năm 2011 bà bắt đầu đấu giá bộ sưu tập quý giá của mình, cuối cùng thu về hơn 30 triệu đôla.

Elizabeth Taylor (trái) mặc váy cưới cùng Spencer Tracy trong phim Father of the Bride (1950)

Hầu hết các nhà sưu tập đều là người hâm mộ điện ảnh cuồng nhiệt, nhiều người trong số họ từ nhỏ đã bắt đầu mua mô hình nhân vật của những bộ phim họ yêu thích.

“Sưu tập đạo cụ có nét gì đó rất Hollywood,” Jason Henry, nhà sản xuất truyền hình và giám đốc điều hành của Cinema Relics, công ty sản xuất phim bộ trực tuyến về kỷ vật điện ảnh, nói. “Tất cả đều là giả và tất cả đều là phép màu. Và cuối cùng, cũng vì thế nên thứ bạn mua được chính là câu chuyện.”

Mandel là nhà sưu tập đạo cụ phim ảnh sung mãn, chủ yếu từ bộ ba phim Star Wars gốc.

“Thuần túy là hoài niệm,” Mandel nói. “Chúng tôi sưu tầm kỷ niệm, và cách tốt nhất để làm điều đó là sở hữu tạo tác.”

Hai năm trước, tại một cuộc đấu giá Mandel đã mua một chiếc X-wing thu nhỏ, một trong bốn mẫu “người hùng” của bộ phim Chiến tranh giữa các vì sao năm 1977 được sử dụng trong các cận cảnh, với giá 3,1 triệu đôla.

Debbie Reynolds từng hy vọng mở một bảo tàng để trưng bày bộ sưu tập hơn 4.000 đạo cụ và trang phục đã sư tập được

“Khi nhìn chiếc X-wing này, tôi thấy rất nhiều điều. Lần đầu tiên tôi đi xem Chiến tranh giữa các vì sao ở Thành phố New York, tại Quảng trường Thời đại cùng cha tôi. Chúng tôi đã ngồi xem hết hai lần,” ông nói.

Trong những năm gần đây, nhu cầu đồ sưu tầm Hollywood đã tăng vọt, do sự phát triển của eBay và các thị trường trực tuyến khác.

Các nhà đấu giá lớn như Sotheby’s và Christie’s đã bổ sung đạo cụ phim vào danh mục bán, trong khi các nhà đấu giá chuyên biệt như Propstore chỉ bán đồ tạo tác điện ảnh và truyền hình.

Sự quan tâm tăng vọt thì giá của các tác phẩm quý cũng tăng vọt.

Thanh kiếm ánh sáng của Darth Vader được sử dụng trong cảnh chiến đấu nổi tiếng với Luke Skywalker trong The Empire Strikes Back gần đây đã được bán đấu giá với giá 3,6 triệu đôla.

Thanh kiếm ánh sáng “anh hùng” của Darth Vader trong The Empire Strikes Back đã được bán đấu giá với giá 3,6 triệu đôla

Hồi tháng 7, một trong ba chiếc xe trượt tuyết “Rosebud” còn sót lại từ kiệt tác Citizen Kane năm 1941 của Orson Welles đã được Heritage Auctions bán với giá 14,75 triệu đôla. Bảy tháng trước đó, nhà đấu giá này đã bán đôi giày hồng ngọc của Dorothy với giá hơn 30 triệu đôla.

Tuy nhiên, giá đạo cụ phim cao ngất ngưởng đã tạo điều kiện cho hàng giả và các vật phẩm đáng ngờ tràn lan trên thị trường.

“Giá cả tăng lên, nguồn cung cũng tăng theo, điều này dường như không đúng với thực tế,” Henry nói. “Và không phải vì thực sự có nhiều món đồ nguyên tác hơn, thực chất chỉ là có nhiều hàng giả hoặc những món đồ đáng ngờ hơn, như chúng ta vẫn thường gọi, đang tràn lan trên thị trường.”

Thị trường xám

Không như thế giới nghệ thuật, thị trường đạo cụ chưa bao giờ được chính thức công nhận và thiếu các quy tắc chuẩn hóa để xác định tính xác thực của một món đồ.

Một trong những chiếc xe trượt tuyết màu đỏ nguyên bản, gọi là Rosebud, được chế tạo cho bộ phim kinh điển Citizen Kane năm 1941 của Orson Welles, đã được bán với giá 14,75 triệu đôla tại một cuộc đấu giá vào tháng 7

“Đây luôn là sở thích có phần ‘nửa chính nửa tà’, bởi vì không có món đồ nào trong số này được chính thức bày bán ngoài thị trường,” nhà sưu tập Ryan Condal, người điều hành phim bộ truyền hình House of the Dragon của HBO, đồng thời là người dẫn chương trình “The Stuff Dreams are Made Of” cùng Mandel, cho biết. “Việc trao đổi những món đồ này luôn phần trơ tráo.”

Dan Lanigan đã sưu tầm đồ lưu niệm trong 25 năm qua và đã tích lũy được hơn 6.000 món, bao gồm trang phục của Will Ferrell trong Elf và trái tim đang đập từ Indiana Jones and the Temple of Doom.

Là một nhà sản xuất truyền hình tại Chicago, Lanigan từng dẫn chương trình “Prop Culture” của Disney+, chuyên thảo luận những chi tiết nhỏ nhặt của các món tạo tác điện ảnh mang tính biểu tượng của hãng phim. Năm nay, anh đã ra mắt “Cinema Relics: Investigations”, chương trình trực tuyến chuyên phân tích các đạo cụ phim ảnh.

“Chương trình này nhằm thu hút sự chú ý đến những thông tin sai lệch trong ngành công nghiệp này,” anh nói.

Will Ferrell (phải) trong Elf

Lanigan chia sẻ từ kinh nghiệm của chính mình.

Năm 2019, khoảng một năm sau khi bộ phim Marvel Avengers: Infinity War ra mắt, Lanigan kể anh được một đại lý mà anh từng mua đạo cụ hợp pháp chào bán món vũ khí Stormbreaker của nhân vật với giá 45.000 đôla.

Lanigan đã đồng ý, bất chấp những dấu hiệu đáng ngờ. Một trong số đó là anh không được cung cấp ảnh chụp đạo cụ để kiểm tra.

“Tôi đã liều; bình thường tôi không vậy,” anh nói. “Tôi muốn tin nó là đồ thật.”

Khi chiếc rìu ma thuật được giao đến, “nó sạch sẽ, như thể chưa từng có ai chạm vào,” Lanigan nói. “Thoạt nhìn, các chi tiết có vẻ không khớp.” Lanigan đã yêu cầu chuyên viên lưu trữ của mình thực hiện so sánh màn hình, một phương pháp để so sánh từng khung hình của đạo cụ với phim, tìm kiếm các chi tiết giống hệt nhau như vết xước. Họ cũng phân tích một bức ảnh chụp Stormbreaker gốc do Russell Bobbitt, người thiết kế đạo cụ cho bộ phim, chụp. Họ tìm thấy một số điểm không nhất quán.

Thor cầm chiếc rìu Stormbreaker trong Avengers: Infinity War (2019)

Nhóm của Lanigan cho biết đạo cụ này dường như được chế tạo bằng công nghệ tạo mẫu nhanh. Nghi ngờ của họ được xác nhận khi tìm thấy các bản sao in 3D được bán trực tuyến. Mô hình bản sao này trùng khớp với nhiều đặc điểm trên đạo cụ mà Lanigan nhận được. “Bằng chứng quá rõ ràng,” anh nói.

Người bán cho biết đã hoàn lại tiền sau khi Lanigan nghi ngờ tính xác thực của đạo cụ. Lanigan nói anh chỉ được hoàn lại một phần tiền.

“Có cả rừng thông tin sai lệch,” anh nói. “Câu hỏi đặt ra là, làm sao ngăn chặn?”

Brad Teplitsky, người sáng lập Studio Auctions có trụ sở ở Toronto, cho biết ông đã dành sáu tuần để thẩm định khẩu súng của Han Solo và thuê năm chuyên gia sau khi một người gửi hàng đến gặp ông với đạo cụ này vào năm ngoái, nhưng sau đó thừa nhận rằng “món đồ đó không phải hàng thật.”

Khẩu súng đạo cụ của Han Solo

Theo Teplitsky, người gửi hàng cho biết anh ta nhận được khẩu súng từ cha mình, mà anh khẳng định cha anh đã lấy khẩu súng đó từ William Immerman, một giám đốc điều hành tại 20th Century Fox, hãng phim sản xuất Star Wars. Immerman qua đời năm 2023. Khẩu súng đi kèm với một vài trang tài liệu được cho là ghi rõ lai lịch và giải thích lịch sử của nó.

Trong số các chuyên gia mà Teplitsky tìm đến có nhà thiết kế bối cảnh từng đoạt giải Oscar Roger Christian, người đã tạo ra khẩu súng này. Christian, 81 tuổi, cho biết khi cầm nó trên tay, ông đã nghĩ: “Có thể là khẩu súng thật” và ký thư khẳng định gửi nhà đấu giá.

Christian đã dẫn ra giấy tờ của đạo cụ, trong đó nêu chi tiết về việc khẩu súng xuất hiện ở Los Angeles trong chuyến quảng bá của bộ phim. “Chưa từng có đạo cụ nào có giấy tờ rõ ràng như vậy với tất cả những người liên quan, và nó là từ năm 1976,” ông nói.

Teplitsky cho biết sau khi Goldin Auctions mua lại công ty của ông vào tháng 6, ông đã ngừng kinh doanh đấu giá.

Tàu mẹ của người ngoài hành tinh được sử dụng trong quá trình quay phim Close Encounters of the Third Kind, hiện trưng bày tại Bảo tàng Smithsonian

“Phòng đúc chuyên biệt”

Trước khi có hiệu ứng kỹ thuật số và in 3D, đạo cụ chủ yếu được làm thủ công, ngẫu hứng từ sự pha trộn giữa các bộ mô hình và bất kỳ phụ tùng nào có sẵn.

Tàu mẹ của người ngoài hành tinh được sử dụng trong quá trình quay phim Close Encounters of the Third Kind, hiện trưng bày tại Bảo tàng Smithsonian, được chế tác từ các bộ phận tàu hỏa mô hình, đồ chơi thu nhỏ, một số chi tiết ghép lại và đèn màu xoay tròn.

Cái khó trong việc xác thực đạo cụ hiện đại là kỹ thuật sản xuất chúng khiến cho việc tạo ra hàng nhái trở nên dễ như chơi.

Dẫn đến một hiện tượng ngày càng phổ biến mà nhiều người gọi là “phòng đúc chuyên biệt”, theo đó những người có quyền tiếp cận các cửa hàng được cấp phép sản xuất đạo cụ sử dụng khuôn đúc và khuôn mẫu ban đầu để làm ra thêm và đôi khi bán chúng dưới dạng “đồ đã qua sử dụng”.

X-wing trong phim Chiến tranh giữa các vì sao (1977)

“Hầu hết mọi người không nhận ra sự khác biệt,” Martin Meunier, một chuyên gia đạo cụ từng làm việc trong các bộ phim như Coraline và thường xuyên làm việc với các nhà sưu tập để xác thực món tạo tác, cho biết.

Khi nhà sưu tập kỳ cựu Ryan Hood nhìn thấy chiếc ván trượt bay của Mattel được rao bán tại Julien’s Auctions vào tháng 12 năm 2023, anh đã nảy sinh nghi ngờ.

Đạo cụ này lần đầu tiên xuất hiện trong Back to the Future 2 khi Marty McFly, do Michael J. Fox thủ vai, cướp chiếc ván trượt bay màu hồng của một cô bé để trốn thoát Griff Tannen và băng đảng của hắn.

Là một món đồ được các nhà sưu tập ưa chuộng, ước tính có khoảng 20 đến 30 chiếc ván trượt “bay” này đã được sản xuất trong quá trình làm phim, một số được làm bằng xốp Styrofoam và số khác bằng gỗ. Tại các phiên đấu giá, chúng đã được bán với giá lên tới 500.000 đôla.

Diễn viên Rod Taylor lái cỗ máy thời gian trong phim The Time Machine (1960)

Ván trượt bay Mattel (thương hiệu này đã sử dụng một số mẫu) là đặc phẩm của Hood, một nhà đầu tư công nghệ có trụ sở tại Đức, điều hành trang web trực tuyến yourprops.com, với 10.000 nhà sưu tập đã đăng ký. Là người cầu kỳ, tỉ mỉ đến từng chi tiết, ông đã dành nhiều năm nghiên cứu ván trượt bay (ông sở hữu hai chiếc), thậm chí còn thuê hẳn một phòng thí nghiệm để phân tích cấu trúc hóa học vật liệu được sử dụng.

Ông thấy lạ khi đây là lần thứ ba đạo cụ đặc biệt này được đem ra đấu giá trong vòng chưa đầy một năm. Khi nó được bán lần đầu tại Heritage vào tháng 12 năm 2022 với giá 87.500 đôla, Hood đã xem xét nó. Ông nói nó có một số “chi tiết khác thường” khá thú vị, bao gồm một khe hở ở phía sau, nhưng ông kết luận nó là hàng thật.

Ban đầu, ông nghĩ có thể là cùng tấm ván bay đã được bán tám tháng trước đó vì nó có nhiều đặc điểm giống nhau. Sau đó, Hood quyết định so sánh hình ảnh độ phân giải cao của tấm ván được rao bán lần thứ ba với tấm ván gốc và phát hiện một số “điểm bất thường”. “Dường như đó là bản sao của tấm ván đã được bán hai lần trước đó,” ông nói.

Bức tranh phông nền Thành phố Ngọc Lục Bảo được sử dụng trong bộ phim kinh điển được yêu thích năm 1939 Phù thủy xứ Oz đã được đội thu dọn được thuê để dọn rác lưu trữ trong một trường quay của hãng phim phát hiện nhiều thập kỷ sau đó

Hood tin rằng tấm ván đang được rao bán là bản sao, được tạo ra bằng cách quét kỹ thuật số tấm ván gốc. Các hình dán và đặc điểm thiết kế “được in kỹ thuật số, sử dụng công nghệ chưa tồn tại vào những năm 1980 khi bộ phim được thực hiện,” ông nói. Hơn nữa, ông cho biết một số vết xước nhìn thấy trên tấm ván gốc dường như đã được chỉnh sửa bằng Photoshop. “Họ đã chỉnh sửa hình ảnh; điều này giống như dấu vân tay vậy.”

Hood đã chia sẻ công khai những phát hiện của mình trên một diễn đàn Facebook dành cho nhà sưu tập, mà Los Angeles Times đã xem xét. Ông cũng cho biết đã đến nhà Julien’s để bày tỏ mối lo ngại của mình.

Nhà đấu giá đã nhờ đến sự trợ giúp của một chuyên gia về ván trượt điện ở Los Angeles. Anh đã so sánh một tấm ván thật mà anh sở hữu với tấm ván đang được rao bán và đi đến kết luận giống như Hood.

“Khi soi tấm ván của tôi dưới kính hiển vi, có thể thấy màu sắc đồng nhất từ trên xuống dưới,” chuyên gia này, không muốn nêu tên vì tính nhạy cảm của chủ đề, cho biết. “Nhưng khi nhìn vào tấm ván ‘giả’, nó được làm bằng máy in kim.”

Đạo cụ ván trượt bay lần đầu tiên xuất hiện trong Back to the Future 2 khi Marty McFly, do Michael J. Fox thủ vai, cướp chiếc ván trượt bay màu hồng của một cô bé

“Không đời nào nó đến từ thế kỷ đó.”

Cuối cùng, nhà đấu giá đã rút tấm ván trượt ra khỏi cuộc đấu giá.

Hầu hết các cuộc đấu giá đều áp dụng các mức độ thẩm định khác nhau và thường dựa vào thông tin người gửi hàng cung cấp nhằm xác định tính xác thực, chuỗi quyền sở hữu và lịch sử của một tạo vật. Trong nhiều trường hợp, các đạo cụ đáng ngờ và hàng giả hoàn toàn vẫn lọt vào thị trường.

Vấn đề, theo Lanigan, là “việc sao chép và bán hàng giả như hàng thật dễ hơn nhiều so với việc cố gắng tìm ra một món hàng thật.”