Khủng hoảng của thế giới phim ảnh: Thế nào là một bộ phim và ai được quyền quyết định?

26/04/2018

Thế nào là phim điện ảnh?

Định nghĩa điện ảnh lâm nguy trong cuộc chiến giữa Cannes với Netflix

Netflix từ chối các rạp muốn chiếu phim của họ và người ở Hollywood không hiểu nổi tại sao

Nỗi sợ Netflix của Steven Spielberg

Câu hỏi này đã có một liên hệ mới gần đây, khi các trọng tài về khẩu vị điện ảnh và phân loại đã vạch ra những lằn ranh kiên quyết trên cát. Trong tháng trước, giám đốc Liên hoan phim Cannes Thierry Frémaux thông báo phim do Netflix và các dịch vụ trực tuyến khác sản xuất sẽ không còn được mời tham gia tranh giải tại liên hoan phim danh giá này trừ khi họ cam kết có phát hành rạp ở Pháp với khung chiếu một tháng trước khi có mặt trên các hạ tầng khác.

Từ trái qua: Tom Hanks, đạo diễn Steven Spielberg, Meryl Streep, và Janusz Kaminski trên trường quay The Post – bộ phim đúng kiểu phim cổ điển, nghiêm túc, loại phim không ngừng bị các phim giải trí kỹ xảo đe dọa lấn át trên thị trường. Nó còn thể hiện cách kể chuyện đang ngày càng chuyển dần sang truyền hình truyền thống và các trang như Netflix và Amazon

Vài ngày sau sự việc đó, Steven Spielberg nói với ITV News ông không nghĩ phim của Netflix đủ điều kiện cho Oscars. “Một khi bạn cam kết với định dạng truyền hình, bạn là một phim truyền hình,” Spielberg nói, nói thêm “nếu đó là một phim hay, [bạn] chắc chắn xứng đáng nhận Emmy. Nhưng không phải Oscar.”

Thực tế, Spielberg tuyên bố vậy khi đang trong chiến dịch quảng bá cho Ready Player One, chuyển thể điện ảnh cuốn tiểu thuyết của Ernest Cline đặt ra những câu hỏi cho riêng nó về việc ta sẽ nói gì khi bàn về điện ảnh. Cho một câu chuyện đặt ở thời tương lai phần lớn diễn ra trong thế giới thực tế ảo, Spielberg đưa vào những hình đại diện hoạt hìnhg, góc nhìn người chơi và logic không gian chiều ngang để tạo ra một trò chơi điện tử trên màn ảnh rộng, ném người xem vào một chuyến đi ít mang cảm giác điện ảnh mà là một chuỗi ngẫu nhiên các trò chơi trong công viên giải trí hoài cổ nhiều hơn.

Cảnh phim Ready Player One

Đầy rẫy những ám chỉ đa cảm tới các phim từ King Kong và The Shining tới Star Wars và Jurassic Park của chính Spielberg, Ready Player One thể hiện điểm không tránh khỏi khi trò chơi điện tử cuối cùng đã tiếp thu các giá trị sản xuất của điện ảnh và điện ảnh đã nhả lại một ngôn ngữ hình ảnh tìm cách tái tạo trải nghiệm chủ quan liền mạch của trò chơi điện tử và thực tế ảo.

Nhưng Ready Player One có là phim nhiều hơn phim chính kịch Thế chiến II kinh điển Mudbound của Dee Rees, phát hành ở một số ít rạp trong khi có sẵn để xem trực tuyến trên Netflix, không? Hay Annihilation, phim ly kỳ khoa học-viễn tưởng tham vọng của Alex Garland ra rạp ở Mỹ nhưng cũng có thể xem trực tuyến ở các nước khác?

Là một đạo diễn có lẽ là đại diện tốt nhất cho nghệ thuật làm phim của Mỹ ở thế kỷ 20 ở đỉnh cao kể chuyện và đại chúng của nó, Spielberg có thể sẽ công nhận cả Mudbound và Annihilation là phim – tức có lẽ ông sẽ gọi chúng là phim điện ảnh. Đó là một phân biệt mà vị đạo diễn đưa ra ở buổi công chiếu Ready Player One tại Liên hoan phim South by Southwest hồi tháng 3, khi ông đón chào đám đông hào hứng bằng cách trấn an họ, “Chúng tôi không làm phim điện ảnh đâu – đây là, tôi hứa, một phim thôi.”

Annihilation

Lời châm chọc đó ngầm thừa nhận một sự phân chia – cả về nghệ thuật và kinh tế – trong ngành kinh doanh phim mà chính Spielberg góp phần tạo ra, khi những bom tấn như Jaws, các phim Indiana Jones và Jurassic Park dẫn dắt Hollywood tuân theo khuôn mẫu kinh doanh gần như phụ thuộc hoàn toàn vào các phim bom tấn “sự kiện” nặng kỹ xảo.

Dùng từ “phim điện ảnh”, có lẽ Spielberg có ý nói phim như The Post, phim chính kịch báo chí có Meryl Streep và Tom Hanks đóng chính mà ông gấp rút quay năm ngoái. Đúng kiểu phim cổ điển, nghiêm túc, loại phim không ngừng bị các phim giải trí kỹ xảo đe dọa lấn át trên thị trường, The Post thể hiện một mô hình kinh doanh thay thế đã nổi lên, khi chiến dịch Oscar và các sự kiện mùa giải thưởng khác cung cấp nhận thức về phim mà nếu không có thì đã bị mất hút giữa bão táp cháy nổ siêu anh hùng.

Là một phim thông minh, kịch bản tốt và diễn xuất hay dành cho khán giả trưởng thành, The Post cũng thể hiện cách kể chuyện đang ngày càng chuyển dần sang truyền hình truyền thống và các trang như Netflix và Amazon, nơi những nhà làm phim thế hệ của Spielberg đang kiếm được tiền, tự do sáng tạo và khung giờ dễ dãi ngày càng hiếm dần với các hãng phim truyền thống. Ngay cả một giám khảo sáng suốt như Frémaux cũng thấy phù hợp để cho hai phim truyền hình cáp tham gia ở Cannes năm ngoái: Top of the Lake: China Girl của Jane Campion và Twin Peaks của David Lynch.

Từ trái qua: Steven Soderbergh dùng iPhone quay Claire Foy và Polly McKie trong phim Unsane

Ông cũng lên chương trình Carne y Arena, chương trình thực tế ảo cảm động sâu sắc của Alejanro G. Inarritu về di dân đang có thể được xem ở Washington. Sự thành thật trong việc thể hiện phong cách cá nhân của họ, cũng như việc chấp nhận những khái niệm đang tiến hóa nhanh chóng của ngôn ngữ hình ảnh, là điều đem lại người mua cho những dự án này ở Cannes. Cũng sự mềm dẻo đó khiến Steven Soderbergh, người đã từng rất hoảng sợ với tình trạng của điện ảnh đến nỗi rút lui vài năm trước, quay lại, gần đây nhất với Unsane, một phim anh quay bằng iPhone và giờ đang được chiếu ngoài rạp.

Các ngôi sao như Will Smith và Adam Sandler đang bỏ qua hẳn bước này, đi thẳng tới dịch vụ trực tuyến với các phim mới nhất của họ. Khán giả đang kén cá chọn canh hơn bao giờ hết về phim gì kéo họ tới rạp phim, dành những đồng tiền phòng vé cho phim kinh dị, hài và những chuyến tàu lượn siêu anh hùng, vui vẻ xem những thứ còn lại trên những màn hình tại gia khổng lồ hay bé vừa lòng bàn tay.

Adam Sandler đóng phim The Do-Over phát hành thẳng trên dịch vụ trực tuyến Netflix

Trong khi đó, khán giả biết đâu là phim khi xem: Một sự kiện duy mỹ độc nhất vô nhị, biệt lập bao gồm âm thanh và hình ảnh trên màn ảnh – dù sự kiện đó kể một câu chuyện dễ nhận ra, gợi lên một cảm xúc trừu tượng, nhấn chìm chúng ta trong một môi trường quen thuộc hay xa lạ hoặc đơn giản cung cấp một cảnh tượng mang tính giải thoát trong vài giờ.

Dù những người gác đền như Frémaux hay Spielberg – hay các nhà sử học, phê bình và Viện Hàn lâm Điện ảnh – đang tạo ra các quy tắc mới hay phân biệt giữa “phim” và “điện ảnh”, động lực vẫn như cũ: để duy trì kiểm soát đối với loại hình truyền thông có định nghĩa và nguyên tắc đã không bị chất vấn trong phần lớn thế kỷ qua và giờ đang được mở ra để tranh luận.

Phương tiện sản xuất điện ảnh được dân chủ hóa với sự ra đời của máy quay kỹ thuật số; các hạ tầng trực tuyến và mạng xã hội giờ có thể làm hình thức phân phối và trình chiếu tương đương đắt đỏ đến mức không chi nổi (ít nhất nếu tên bạn không phải là Spielberg).