• Hollywood: Thế giới của nam giới và nam giới

• Guardians of the Galaxy không phải là bước ngoặt cho phụ nữ

• Hollywood vẫn là câu lạc bộ dành cho nam giới

Lấy cảm hứng từ Boyhood của Richard Linklater – một bộ phim tuyệt vời kể về cuộc đời của một cậu con trai từ 6 tuổi đến 18 tuổi – trong bài viết này chúng ta sẽ xem cách các cô gái đang dần lớn lên trong phim. Điện ảnh đại chúng Mỹ, một hiện tượng nhút nhát bị phụ thuộc vào các phương thức và thể loại, nhiều khi cổ hủ đến khó hiểu khi tiếp cận các nhân vật nữ. Thỉnh thoảng ta có những nhân vật nữ chiếm đóng phòng vé, nhưng quá nhiều người chị em của họ bị đẩy sang làm những vật trang trí hay bị lờ đi hoàn toàn.

Theo chiều kim đồng hồ từ trái: Chloë Grace Moretz (với Jamie Blackley) trong If I Stay; Emma Roberts trong Palo Alto; Jennifer Lawrence trong The Hunger Games: Mockingjay — Part 1; Aubrey Plaza trong Life After Beth; Elle Fanning trong Maleficent; Quvenzhané Wallis trong Annie

Những nhân vật như Katniss Everdeen đang thay đổi khái niệm nữ giới và thách thức những khuôn mẫu đã nhàm chán khi tuyên bố các cô gái không cần đợi chàng trai tới cứu mình: họ có thể tự cứu mình, và cả thế giới của họ nữa. Tuy vậy, Katniss và những chị em màn ảnh của cô và cả ngành điện ảnh vẫn còn một con đường dài phải đi.

Một nghiên cứu của Viện Geena Davis về “Giới trong truyền thông” đã tìm hiểu 5.554 “nhân vật có lời thoại quan trọng” trong 122 phim gia đình xếp loại G, PG, hay PG-13, ra mắt từ 2006 tới 2009. Nghiên cứu cho thấy chỉ 29,2% trong số nhân vật đó là nữ, trong khi đa số 70,8% là nam. Nói cách khác, trong điện ảnh, nam giới lấn át nữ giới với tỷ lệ 2,42. Nói cách khác, phải có Harry và Ron rồi mới có Hermione, cô gái thông minh nhất lớp. Hermione tuyệt vời, nhưng mình cô chưa thể gần đủ.

Từ phải qua: Harry, Ron và Hermione

Trong quá khứ, một số nữ diễn viên có một chút quyền lực, hay ít nhất là quyền tồn tại ở Hollywood, nhưng quá nhiều trong số họ bị ép khuôn vào những vai cô em gái nhõng nhẽo, người con ngoan ngoãn hay cô nàng quyến rũ, rồi sau khi hết thời thì bị bỏ rơi sang một bên. Nhiều vai diễn nổi bật nhất của họ bị định nghĩa bởi sự lẳng lơ hay ngược lại là phi tình dục. Đó chính là trường hợp xuất hiện vào năm 1962, khi Dolores Haze, nổi tiếng hơn với tên Lolita, còn chưa bước vào tuổi dậy thì khi trở thành mục tiêu khao khát của người cha dượng trong phim chuyển thể từ tiểu thuyết của Nabokov do Stanley Kubrick đạo diễn. Cùng năm đó, Scout Finch trở thành mục tiêu dạy dỗ đạo đức của cha trong phiên bản điện ảnh To Kill a Mockingbird. Một năm sau đó, cuốn The Feminine Mystique của Betty Friedan làm rung động cả nước Mỹ, trở thành cuốn sách bán chạy đánh dấu sự mở đầu của làn sóng nữ quyền thứ hai.

Sau nhiều năm, những gì đã thay đổi? Ngoài màn ảnh, nhiều thứ thay đổi, dù trong màn ảnh, chưa đủ thứ thay đổi: nữ thần và các nàng tomboy vẫn tồn tại, cũng như những cô gái thông minh, dáng sợ và mạnh mẽ. Hình ảnh các nhân vật nữ trong phim điện ảnh cũng đang dần trở nên đa dạng hơn, với nhiều loại tính cách nhiều khi đối lập nhau, gồm cả những sự thay đổi trong những khuôn mẫu cá tính nhân vật đã tồn tại nhiều năm, và những mẫu nữ anh hùng mới.

To Kill a Mockingbird

Dù vậy, màu da những cô gái này chủ yếu vẫn chỉ có một sắc thái. Vì vậy, giờ đây hãy hoan nghênh Quvenzhané Wallis, sau khi dẫn đầu cuộc tiên phong (và được đề cử Oscar) trong Beasts of the Southern Wild, sắp tới xuất hiện vào tháng 12 trong vai cô bé mồ côi Annie trong phim Annie, phiên bản làm lại của bộ phim nhạc kịch năm 1982. Mặt trời ngày mai sẽ lại mọc – và giờ đây, những cô gái cũng sẽ trỗi dậy. Sau đây cũng ta sẽ điểm qua những nàng tiên và những anh hùng hiện đang thay đổi hình ảnh nữ giới trên màn ảnh.

Nữ chiến binh

Katniss Everdeen, trở lại màn ảnh mùa thu này với Mockingjay — Part 1, phần ba loạt phim Hunger Games, thật ngầu, thật giỏi với tài thiện xạ, và thật tập trung với mục tiêu trước mắt mà chính khán giả cũng dễ bỏ qua tính cách mạng của nhân vật này, không chỉ trong thế giới hậu khải huyền nơi cô sinh sống, khi cô bị biến trở nên cực đoan bởi Trò chơi sinh tử trong thế giới đó. Trong thế giới giải trí đại chúng, Katniss cũng mang lại thay đổi không kém: một chiến binh cô đơn, một nữ anh hùng với những nỗi lo về sinh tồn và sự tự trọng, tất cả kết hợp lại trong một cuộc chiến vì công lý. Do Jennifer Lawrence thủ vai, cô là một sức mạnh lớn tại phòng vé quốc tế - một Joan of Arc phòng vé.

Saoirse Ronan trong Hanna (2011)

Trong thế giới điện ảnh, Katniss không hẳn cô độc, nhưng vẫn thuộc loại thiểu số khi là nữ. Trong những năm gần đây, ta có nhiều hơn những phim về những cô gái trẻ có khả năng đánh đấm và chạy như gió, những cô gái không chỉ là bình phong hay người hỗ trợ. Tris Prior của Shailene Woodley trong Divergent – một nhân vật khác trong thế giới những câu chuyện hậu khải huyền cho giới trẻ đang thịnh hành – cũng giống Katniss, đang đấu tránh chống lại chính quyền mục nát. Trong Hanna của Joe Wright, Saoirse Ronan vào vai một kẻ giết người hang loạt tuổi teen với đôi mắt to, gương mặt ngây thơ, được cha huấn luyện từ bé. Trong Kick-Ass, Chloë Grace Moretz vào vai Hit Girl không hề biết sợ, với ngôn ngữ thô thiển và nỗi khao khát đánh đấm.

Tính bạo lực trong phim cuối này phần lớn được thể hiện hài hước và để nhằm gây sốc, tạo sự dễ chấp nhận giữa sự dễ thương của diễn viên và sự khát máu của nhân vật, nhưng cũng có thể khai thác một sự hiếu động và cơn thịnh nộ ngầm tồn tại. Trong một thời gian dài lịch sử điện ảnh – từ những phim viễn Tây cũ hay tới những phim như Thelma & Louise – bạo lực trong nữ giới được giải thích bởi những lý do hẹp như tự vệ hay trả thù. Cuộc chiến và câu hỏi rộng hơn giữa đúng và sai – và bản thân việc đánh đấm vì thích thú – phần lớn được quy cho phim với nhân vật hành động nam giới, trao đổi qua từng thế hệ giữa những tay súng tới siêu anh hùng.

Mia Wasikowska trong phim sắp ra mắt, Tracks

Câu lạc bộ anh em của thế giới truyện tranh có vẻ chậm chạp trong việc nhận thành viên nữ. Lawrence tạo ấn tượng trong vai nàng Mystique da xanh, biết thay đổi vẻ bề ngoài của mình, nhưng phim của cô vẫn là X-Men vì một lý do hiển nhiên. Và nếu sau này, nữ giới có thể dẹp đường thu gọn sự cách biệt này, người dẫn đầu hẳn sẽ là Katniss.

Những nhà khám phá

Hành trình là một từ bị lạm dụng nhiều nhất trong ngôn ngữ điện ảnh. Một lý do dẫn tới điều này là sự tồn tại của những cuốn sách dạy viết kịch bản như Save the Cat! The Last Book on Screenwriting That You’ll Ever Need!, trong cuốn sách có nhiều ý tưởng của Joseph Campbell, một chuyên gia truyền thuyết, một nhà văn sinh vào đầu thế kỷ 20, người từng viết rằng bất kể người anh hùng “ngớ ngẩn hay tinh tế, người Hy Lạp hay kẻ mọi rợ, quý tộc hay Do Thái, thì hành trình của anh ta vẫn là kế hoạch cốt yếu.” Không may thay, quan điểm truyền thuyết một chiều của Campbell cũng chỉ nói về nam giới một cách rõ rệt: “Phụ nữ là cuộc sống, và anh hùng là người hiểu biết và ông chủ.” Hành trình kinh điển này được gán cho nam giới một cách lịch sử tới mức một nhà phê bình, Eric Leed, từng gọi đây là “hành trình của tinh trùng”. Cách tư duy này bỏ qua sự thật là có những lúc người lên đường có một hành trình kia là một cô gái hay người phụ nữ như Dorothy, Thelma, Louise hay Hushpuppy. Cô bước ra khỏi cửa, và như một Penelope tự do, dệt một cuộc phiêu lưu thay vì một tấm thảm.

Aubrey Plaza in Life After Beth

Sự thực là phụ nữ đã có những chuyển động trong điện ảnh trước khi có mặt phim có tiếng, trong những bộ phim câm như The Perils of Pauline (1914) hay phim viễn Tây như The Covered Wagon (1923). Dù những nhân vật nữ đầu tiên thường xuất hiện trong những tình huống nội trợ hơn, những nhân vật xuất hiện trong làn sóng nữ quyền thứ hai có nhiều cuộc chu du hơn như trong các phim Paper Moon (1973) hay True Grit bản gốc (1969).

Trong những thập kỷ gần đầy, ngành điện ảnh không quan tâm mấy tới nữ giới, vì thế không tạo ra nhiều những cuộc phiêu lưu xoay quanh nữ giới. Tuy vậy, sự xuất hiện của những cô gái đi rong hay bắt đầu một chuyến đi vì một mục tiêu rõ ràng – trong những phim gần đây như True Grit, Winter’s Bone, Beasts of the Southern Wild và Tracks – cho thấy ngành điện ảnh của chúng ta có thể cuối cùng đã bắt đầu bắt kịp những cô gái chuyển động.

Những cô thiếu nữ kinh dị

Điện ảnh từ lâu đã yêu thích những ma quỷ trẻ tuổi, những người sói thiếu niên, những đàn con của quá vật, và những năm gần đây, thị trường tiểu thuyết cho tuổi mới lớn còn tăng sức hấp dẫn của thể loại phim này. Thể loại kinh dị thật phù hợp với cơ thể mới lớn, đầy những tình cảm và sự nông nổi, những thay đổi nhanh chóng và dường như đáng sợ.

Chloë Grace Moretz trong vai Carrie

“Tôi chỉ muốn trở nên bình thường,” một Carrie cực kỳ siêu nhiên (Chloë Grace Moretz đóng) nói trong bộ phim cùng tên làm lại từ bản năm 1976 của Brian De Palma. Nhưng với Carrie, không có chút cơ hội bình thường nào, hay đối với nhân vật chính trong Life After Beth cũng vậy. Trong phim, một thây ma trẻ tuổi (Aubrey Plaza đóng) sống dậy từ cái chết và biến thành một cô bạn gái luôn dính líu lấy người yêu. “Ước gì cô ấy cứ chết dưới mồ đi,” anh bạn trai than thở.

Có bạn trai là quái vật có nhiều tiềm năng ẩn dụ, nhưng có vẻ ngày nay trên phim, việc một cô gái da trắng yêu một anh chàng da đen còn khó hơn cả yêu một anh chàng ma cà rồng cực kỳ da trắng khác (Twilight) hay tiến tới với một thây ma cũng da trắng có khả năng giết người (Warm Bodies). Luật cấm sản xuất phim điện ảnh có “quan hệ tình cảm giữa người da trắng và người da đen” bị bác bỏ năm 1956, nhưng trong thế giới rạch ròi của điện ảnh, các màu da cũng ít khi đến được với nhau trong tình yêu. Dù trong Twilight có xuất hiện anh chàng người sói gốc thổ dân Mỹ Jacob, nhưng cuối cùng Bella vẫn luôn luôn được định sẽ về với Edward. Với sự ám ảnh phân biệt rạch ròi này của những nhà làm phim, thật không có gì khó hiểu khi trong phim Beautiful Creatures năm 2013, một cô gái phù thủy được dạy rằng “chẳng có gì tốt đẹp trong việc yêu người phàm trần.”

Hai chị em Elsa và Anna trong Frozen

Ngày xửa ngày nay

Disney bắt đầu kiếm tiền từ những nàng công chúa kể từ khi Bạch Tuyết hát “Một ngày nào đó hoàng tử sẽ tới” vào năm 1937. Hàng thập kỷ sau, sức hút của hãng được nâng lên với Ariel tức Nàng tiên cá vào năm 1989, một nàng công chúa dưới biển, mở đường cho những công chúa nữ tính đội vương miện như Belle, Jasmine và Tiana. Năm 2000, hãng này giới thiệu “Công chúa Disney”, một dòng thương hiệu “sản phẩm lối sống cho những cô gái nhỏ”, kết hợp tám công chúa chính của hãng dưới một “chiếc dù marketing”.

Từ đó, đã nhiều công chúa khác được tập hợp dưới chiếc dù này, gồm cả Merida từ bộ phim với nhân vật nữ chính đầu tiên của Pixar, Brave (2012). Disney mua Pixar từ 2006, và thật khó không tự hỏi liệu chuỗi phim đầy những nhân vật chính là những cậu con trai có phần nào thể hiện e ngại của Disney về vấn đề công chúa này.

Elle Fanning trong vai Công chúa Aurora trong Maleficent

Sự e ngại đó được thể hiện khi Tangled được trở thành tên mới của bộ phim Disney vốn mang tên Rapunzel, vì theo bài viết năm 2010 của The Los Angeles Times, hãng này tin rằng – sau thất bại phòng vé của The Princess and the Frog (2009) – các cậu bé không thích đi xem có tên liên quan đến ‘công chúa’. Có thể không, nhưng với thành công tiền tỉ của Frozen, rõ ràng là ai cũng thích một bộ phim công chúa thực sự hay với một bài hát khó quên. Các nhà phê bình tranh cãi nhiều về việc bộ phim chỉ nhấn mạnh những khuôn mẫu hay thực chất là bước tiến trong cuộc cách mạng nữ quyền chậm chạp được bắt đầu với sự xuất hiện của một nàng công chúa da màu. Frozen, đương nhiên, gây tranh cãi vì có tận hai nàng công chúa: cô em cuối cùng được hôn chàng trai của mình trong khi cô chị không cần làm vậy.

Với đôi cánh bị cắt và một nụ hôn của người mẹ, Maleficent vừa ra mắt năm nay dỡ bỏ hoàn toàn những khuôn mẫu mà Frozen mới chỉ dám thay đổi. Điều hơi ngạc nhiên là Maleficent – một bộ phim người thật đóng về nguồn gốc của mụ tiên hắc ám trong Sleeping Beauty (1959) của Disney – không khiến nhiều nhà phê bình cảm thấy ấn tượng. Trong phim, Angelina Jolie vào vai nàng tiên bắt đầu trên hành trình hắc ám của mình khi người bạn từ nhỏ Stefan cắt cánh của cô để giành quyền lực. Đây là một hành động bạo lực gây sốc, có thể được ví như hành động hiếp dâm. Để trả thù, Maleficent nguyền rủa con gái của Stefan, Aurora (công chúa ngủ trong rừng tương lai) nhưng cuối cùng lại đem lòng yêu mến cô bé.

Maleficent

Những cảnh phim cho thấy một Maleficent băng giá dần tan chảy khi chứng kiến Aurora lớn lên đầy tính hài. Nhưng chúng cũng làm biến đổi hình tượng mụ phù thủy độc ác xinh đẹp với quyền lực lớn mạnh không khác gì sự tự phụ của mình, người chỉ biết xem cô công chúa trẻ đẹp là kẻ cạnh tranh. Maleficent chỉ dọa hại Aurora – cô bé cũng yêu Maleficent không kém – nhưng cuối cùng giữ hết hận thù của mình để dành cho Stefan. Đến lúc Aurora chìm vào giấc ngủ của lời nguyền, câu chuyện cho xuất hiện hoàng tử. Nhưng nụ hôn của chàng không làm Aurora thức giấc. Thay vào đó, Maleficent đứng bên giường nàng công chúa và chính nụ hôn dịu dàng của người mẹ đã đánh thức cô, và cả thể loại phim này, đưa Disney vào với thế giới cổ tích thế kỷ 21.

Cô nàng nổi loạn

Văn hóa đại chúng Mỹ luôn chiều chuộng những chàng trai nổi loạn ở nhiều dạng, từ James Dean tới Holden Caulfield tới Adam Sandler và những đứa trẻ to xác theo sau chân anh. Những cô gái thường có những luật lệ riêng, và những hoạt động nổi loạn của họ bị nhìn với con mắt chỉ trích, biến những hành động chống đối trở thành những sự cấm kỵ.

Từ trái sang Vanessa Hudgens, Ashley Benson, Rachel Korine và Selena Gomez trong Spring Breakers

Thoạt nhìn, bốn người bạn đại học trong Spring Breakers (2012) sa ngã vào một tội ác kinh hoàng trong cái nắng Florida có vẻ là câu chuyện theo truyền thống này, không có sự phân biệt rạch ròi giữa tự do và lợi dụng. Nhưng Candy, Cotty, Faith và Brit không đi tìm sự chú ý của nam giới hay đi tìm bạn tình. Họ là những người ấp ủ giấc mơ Mỹ hành động trong tình trạng đây là quyền lợi hiến pháp của mình: họ muốn có tiền, vui vẻ, tự do và hơn hết là khả năng mỉa mai những kỳ vọng của xã hội.

Sự nổi loạn này có nguy hiểm của nó, và các bộ phim với các cô gái trẻ chống đối thường mang những thông điệp răn đe, đạo đức. Những cô nàng thành thị cảm thấy nhàm chán cuộc sống trong phim đầu tay của Gia Coppola, Palo Alto, gặp nhiều rủi ro bị những người đàn ông lớn tuổi hơn hay những tay thanh niên cùng tuổi thô thiển lợi dụng; những cô nàng khá giả đi ăn cắp của người nổi tiếng trong The Bling Ring (2013) của người cô Sofia Coppola phải đối mặt với sự mất thể diện và vào tù.

Emma Watson trong The Bling Ring

Nhưng thường thì sự kích thích của những hành động mạo hiểm khiến người ta bỏ qua nguy hiểm. Có một cảm giác sung sướng trong việc tự mình thể hiện chống đối lại sự thờ ơ hay chỉ trích của thế giới và những kẻ nắm quyền, nhất là khi làm những điều này cùng một nhóm bạn. Với nam giới, nhạc rock n’ roll đã từ lâu là nguồn thể hiện quyền lực đó, và các cô gái ngày nay cũng đang khám phá nguồn đó, thoát khỏi những vai trò nguyên thủy là người hâm mộ cổ vũ hay cô bạn gái.

Dakota Fanning và Kristen Stewart thật tuyệt vời trong The Runaways, phim được đánh giá thấp hơn chất lượng thực của Floria Sigismondi về nhóm nhạc rock mạnh cùng tên của những năm 1970. Elle Fanning và Alice Englert cũng tuyệt không kém trong Ginger & Rosa của Sally Potter (2012). Tinh thần nhạc rock – tinh nghịch, giận dữ, hân hoan, khờ dại – chưa bao giờ được thể hiện tuyệt vời hơn là với ba cô gái học cấp hai người Thụy Điển trong bộ phim We Are the Best xâm lược thị trường Mỹ vào năm ngoái.

Ansel Elgort và Shailene Woodley trong The Fault in Our Stars

Tình yêu và cái chết

Theo Edgar Allan Poe, “cái chết của một người phụ nữ đẹp là sự kiện nên thơ nhất trên thế giới, không thể tranh cãi được.” Alfred Hitchcock có một sự tôn trọng đến tai quái cho câu nói này, những người làm phim Love Story (1970) cũng vậy, vì trong phim hỏi “Bạn có thể nói gì về một cô gái 25 tuổi đã qua đời?”

Tại sao không hỏi chính cô gái? Xu hướng tiếp theo của tình yêu và sự sống chết đã được đặt ra qua một chuỗi những phim tình cảm dành cho tuổi mới lớn gần đây, phần lớn dựa theo tiểu thuyết dành cho nhóm độc giả này, khám phá những gì đến sau tình yêu và cái chết, qua góc nhìn của những cô gái tuổi teen dũng cảm, nghiêm túc, thông minh.

Mùa hè 2014 bắt đầu với The Fault in Our Stars, và kết thúc với If I Stay, cả hai dựa theo những tiểu thuyết bán chạy, do hai diễn viên đáng nể và dày kinh nghiệm thủ vai chính. Shailene Woodley trong Stars và Chloë Grace Moretz trong Stay, đều vào vai hai cô gái với tâm hồn nghệ sĩ với những tình yêu đầu đời bị ảnh hưởng bởi sự sống chết của bản thân.

Quvenzhané Wallis, giữa, trong một cảnh quay cho phim Annie

Nhưng những nhân vật này tỏ ra kiên cường hơn là bi kịch. Khác Bella Swan của loạt truyện và phim Twilight, họ không bị ám ảnh hay tê liệt bởi ý nghĩ tình yêu. Họ hoàn toàn có thể cân bằng giữa người con trai trong mộng và những giấc mơ và hoài bão khác, họ trải qua những nỗi đau của tình yêu và mất mát với một cách kỷ luật và đầy khiếu hài hước. Từ hai cô gái này toát ra, dù khi đối mặt với những sức phá của cảm xúc và tai họa, là một sự chin chắn, lòng trắc ẩn và trách nhiệm.

Loại bỏ những đe dọa của căn bệnh hiểm nghèo hay tai nạn, bạn thấy họ là những cô gái lãng mạn thật sự. Nhân vật của Woodley trong The Spectacular Now (2013) là một ví dụ điển hình của mẫu nhân vật nữ này, một cô gái trong những phim trước đó có thể bị dẹp qua một bên làm cô bé mọt sách không được chú ý, nhưng giờ trở thành một nữ anh hùng chính đáng thực thụ.



Hãy chia sẻ ý kiến của bạn về bài viết này trên Facebook của chúng tôi