• In This Corner of the World: Chiến tranh qua cảm xúc nhân văn của Katabuchi

• Your Name rọi niềm hy vọng cho hoạt hình Nhật Bản ở Trung Quốc

• Liệu Nhật Bản có thể khiến ngành công nghiệp hoạt hình nở rộ lần nữa?

• Toàn cảnh hoạt hình Nhật Bản hậu Ghibli - Miyazaki

• Hoạt hình Nhật Bản hậu Ghibli qua cái nhìn của phương Tây

Nhà làm phim, nhà sáng tạo của những tác phẩm kinh điển được yêu mến như My Neighbour Totoro hay Spirited Away, thực sự là một vị thánh sống đối với người Nhật. Sự nghiệp của ông đã kết thúc? Thực tế là không. Giống như nhiều lần trước đó, Miyazaki đã quay trở lại năm nay và đang làm việc với tác phẩm mới. Nhưng, sự kết thúc cho thời đại Miyazaki chắc chắn đang đến gần.

Hayao Miyazaki bên áp phích bộ phim The Wind Rises năm 2013 của ông

Vị trí của Miyazaki trong thế giới hoạt hình có thể hình dung như một trong những cây cổ thụ vĩ đại mà ông rất thích đưa vào các tác phẩm của mình. Ông giống như trái tim của khu rừng kỳ diệu đó, trung tâm của hệ sinh thái, và Studio Ghibli, công ty mà ông đồng sáng lập, sống dựa chủ yếu vào các tác phảm của ông. Phim của Miyazaki đã sản sinh ra những nhân vật nổi tiếng, những tài sản vật phẩm thương mại và doanh thu phòng vé nội địa khổng lồ: ông đã đạo diễn năm trong số 10 phim Nhật Bản có doanh thu cao nhất mọi thời đại.

Mặc dù vậy, với sự ra đi của Miyazaki, một số cây nhỏ trong tầng rừng hiện có cơ hội để phát triển. Thực tế thì, cả khu rừng đang phát triển. Mặc dù đắt đỏ, tập trung lao động và có tiếng không đem lại thu nhập cao, ngành công nghiệp hoạt hình Nhật Bản đang bùng nổ. Theo báo cáo năm 2016 của Hiệp hội Hoạt hình Nhật Bản, ngành công nghiệp này đang có sự phát triển vững mạnh trong sáu năm gần đây, và về mọi mặt: doanh thu cao hơn mọi thời đại, nhiều phim được ra mắt hơn, thị trường nước ngoài phát triển. Năm 2015, tổng doanh thu của thị trường này là 1.826 tỉ yen (12,5 tỉ bảng Anh).

Genocidal Organ

Và giờ đã không còn chỉ là những phim hoạt hình mang tính chất gia đình; dạng phim "đêm muộn" hướng tới thanh thiếu niên và giới trẻ cũng ngày càng phát triển. Tại Anh, người ta có thể trông chờ sự ra mắt của những phim như phim giả tưởng tương lai Napping Princess, hoặc phim khoa học viễn tưởng với tựa đề hấp dẫn Genocidal Organ. Nhưng bộ phim trở thành biểu tượng cho sự bùng nổ gần đây là Your Name, do Makoto Shinkai đạo diễn. Your Name không có nét gì tương đồng với phim của Studio Ghibli; phim là câu chuyện tình tuổi trẻ sâu sắc được kết hợp một cách trôi chảy với các yếu tố khoa học viễn tưởng, hài hước về đề tài hoán đổi giới tính và thảm họa thiên nhiên. Về mặt hình ảnh cũng vậy, phim có tông sáng sủa của thời kỳ hiện đại, những điểm mờ của lăng kính và cảnh mặt trời lặn và màu sắc phai nhạt - không có gì giống với phong cách vẽ tay đầy màu sắc của Ghibli.

Phim đã đánh đúng vào tâm lý tại Nhật Bản, có lẽ là sau trận động đất và sóng thần năm 2011. Your Name trở thành một hiện tượng. Đến nay đây là phim có doanh thu cao nhất năm 2016, hơn gấp ba lần đối thủ gần nhất. Phim hiện đứng thứ hai chỉ sau Spirited Away của Miyazaki trong danh sách phim mọi thời đại. Shinkai, người đến với làng hoạt hình qua trò chơi điện tử, cũng ngạc nhiên như mọi người trước sự thành công của bộ phim. Nhưng đạo diễn 44 tuổi này đã giảm nhẹ sự so sánh không thể tránh khỏi với Miyazaki một cách khiêm tốn. "Miyazaki là một thiên tài, ông là một huyền thoại," Shinkai cho biết trong buổi phỏng vấn với Guardian năm ngoái. "Bạn không muốn bắt chước phong cách của ông. Mọi nhà làm phim hoạt hình đều đang nghĩ: Mình không thể quá giống Miyazaki!'"

Your Name

Một chiến thuật hoạt hình khác có thể thấy được trong In This Corner of the World, phát hành tại Anh vào tuần đầu tiên của tháng 8, và đã đánh bại Your Name để giành giải phim hoạt hình xuất sắc nhất của Viện hàn lâm Nhật Bản năm ngoái. Theo chân một cô dâu tuổi thiếu niên trong thời kỳ chiến tranh thế giới thứ hai, đây giống như một phim tâm lý lịch sử đáng tin đầy tỉ mỉ và nghiên cứu công phu được chuyển thể thành hoạt hình. "Thường, chúng ta tưởng tượng những thứ không tồn tại; ở đây tôi muốn tưởng tượng những thứ đã không còn tồn tại," đạo diễn Sunao Katabuchi nói. "Tôi cho rằng thật vô lý khi chỉ vì là phim hoạt hình thì nó nên làm về đề tài gia đình hay trẻ nhỏ. Phim hoạt hình là một cách để khiến mọi thứ trở nên có thể làm được, và công cụ này mang giúp nhà làm phim có thể sản xuất mọi thể loại."

Tương tự, có nhiều nhà làm phim đang cố lấp chỗ trống của Miyazaki. Như Mamoru Hosoda, với những phim như Summer Wars và The Girl Who Leapt Through Time cũng cho thấy sự pha trộn giữa phiêu lưu giả tưởng và thực tế đầy cảm xúc. Phim mới nhất của Hosoda, The Boy and the Beast, một câu chuyện sống động tương tự The Jungle Book và The Karate Kid, là thành công lớn nhất của ông đến thời điểm này. Trong một buổi phỏng vấn gần đây, ông nói rằng việc "nghỉ hưu" của Miyazaki là một cơ hội: "Nhiều người bảo, 'Ôi, hoạt hình Nhật Bản thế là hết', nhưng nếu bạn nhìn nhận một cách khách quan hơn, đây có thể là sự ra đời một nền công nghiệp mới."

Napping Princess

Tuy nhiên, nỗ lực của Ghibli trong việc chuẩn bị cho người thừa kế của Miyazaki không đem lại kết quả khả quan. Miyazaki đồng sáng lập Ghibli năm 1985 cùng với nhà sản xuất Toshio Suzuki và nhà làm phim hoạt hình đồng nghiệp Isao Takahata, (tác giả của những phim như Grave of the Fireflies và The Tale of Princess Kaguya) trong sự cạnh tranh trong hệ thống xưởng phim cũ lạc hậu mà họ đã từ đó phát triển. Đối lập với ngành công nghiệp hoạt hình lao động tự do, họ thuê nhân công toàn thời gian và xây dựng một nơi làm việc không tưởng của riêng mình. Nhưng họ không thể cải lão hoàn đồng: Takahata đã 82, Suzuki gần 70. Chính sách mà Ghibli sử dụng lâu dài là "không tham dự phỏng vấn hoặc bình luận về tương lai của xưởng phim," nhưng đây luôn là đề tài thảo luận chính.

"Ghibli vẫn luôn là một xã hội bí mật huyền ảo theo cách nào đó," chuyên gia hoạt hình Helen McCarthy nói. "Rất hiếm khi họ giải thích về lý do và cách thức làm việc, nhất là khi liên quan đến vấn đề thay đổi nhân sự." McCarthy miêu tả Miyazaki là "theo mô hình tập quyền xã hội chủ nghĩa cổ xưa. Ông và Jeremy Corbyn sẽ rất hợp nhau. Ông tin vào tính thiện đối với con người. Ông tin rằng cộng đồng phải được ưu tiên trước cá nhân. Ông tin rằng con người nên có thu nhập thường nhật đủ dùng và an ninh. Vì vậy lần này, nghĩ sẽ thấy, ông chắc rằng cảm thấy rất đau khổ."

In this Corner of the World

Truyền nhân của Ghibli vốn là Yoshifuki Kondō, đạo diễn của câu chuyện nữ sinh học đường năm 1995 Whisper of the Heart, nhưng ông mất vì chứng phình động mạch năm 1998, hưởng dương 47 tuổi. Làm việc quá sức được cho là một nguyên nhân, điều này không nghi ngờ gì đã khiến Miyazaki phải tạm ngừng để suy nghĩ. Hosoda cũng đã từng là một ứng cử viên. Ông đã được cho cơ hội đạo diễn Howl's Moving Castle năm 2004 nhưng rời dự án này do những khác biệt về mặt sáng tạo; và Miyazaki đã tự mình đạo diễn. Katabuchi cũng đã làm việc với Miyazaki một giai đoạn, trong vai trò trợ lý đạo diễn Kiki's Delivery Service.

Một đối thủ nữa là Hirosama Yonebayashi nổi lên trong hàng ngũ của Ghibli khi đạo diễn The Secret World of Arriety được yêu mến năm 2010 và When Marnie Was There được đề cử Oscar năm 2014. Nhưng với việc Miyazaki nghỉ hưu, và không có dự án mới đang được thực hiện nào, Yonebayashi và một đội ngũ họa sĩ của Ghibli đã nhảy việc và tự tạo dựng xưởng phim hoạt hình của riêng mình, Studio Ponoc. Phim đầu tiên của họ, Mary and the Witch's Flower, được lên lịch ra mắt hè năm nay. Ngoại trừ cái tên thì mọi thứ của phim này đều rất Ghibli: một câu chuyện kỳ ảo ma thuật có nhân vật chính là nữ, chuyển thể từ truyện thiếu nhi châu Âu (The Little Broomstick của Mary Stewart), và được diễn tả bằng hoạt hình vẽ tay tỉ mỉ, sống động. Thậm chí trailer còn gợi ý "phép màu quay lại".

Mary and the Witch's Flower

Gần đây hơn, nhưng ít hứa hẹn hơn, người thừa kế là con trai của Miyazaki, Gorō. Khởi đầu là một kiến trúc sư cảnh quan, để tránh hình bóng của cha mình, nhưng anh đã bị thuyết phục đạo diễn Tales from Earthsea năm 2006 và phần phim sau đó, From Up on Poppy Hill (với sự giám sát của các lão làng Ghibli). Mặc dù gần đây đang giám sát một phim truyền hình của Ghibli, Ronja the Robber’s Daughter, Gorō là, chính anh tự nhận, một người thay thế tạm thời hay lưỡng lự. "Tôi không thể phỏng theo cách cha tôi tạo dựng xưởng phim của riêng mình, sáng tạo nên câu chuyện của riêng mình, và rồi lên kế hoạch từ lúc bắt đầu đến khi làm ra một sản phẩm hoàn thiện,” anh nói năm 2014.

Studio Ghibli có tự sản xuất một phim hoạt hình mới năm ngoài: The Red Turtle, tác phẩm không có lời thoại theo trường phái tối giản đẹp đẽ và có nét twong đồng với Robinson Crusoe. Tuy nhiên, có điều lạ là: phim do Michaël Dudok de Wit, một nhà làm phim hoạt hình người Anh-Hà Lan, đạo diễn và về bản chất là một tác phẩm châu Âu. Phim cũng được làm trong chín năm. Studio Ghibli tiếp cận Dudok de Wit không báo trước, ông cho biết, cảm nhận được sự phù hợp sau khi xem các phim ngắn của ông, như tác phẩm giành giải Oscar Father and Daughter. Ông rất ngưỡng mộ Ghibli. “Họ đề cao vai trò đạo diễn khiến tôi ngượng ngùng. Họ là người khổng lồ, còn tôi đang làm phim đầu tiên, nhưng họ đặt niềm tin rất nhiều vào tôi và mong muốn tôi tìm được tiếng nói của mình. Mỗi khi họ có đề xuất gì, họ luôn kết thúc bằng: 'Nhưng anh là đạo diễn mà. Anh có quyền quyết định.’”

The Red Turtle

Dudok de Wit làm việc thân cận nhất là với Takahata, nhưng ông cũng đã gặp Miyazaki vài lần, mà ông mô tả là "trải nghiệm đỉnh cao của cuộc đời tôi. Ông thực sự, thực sự rất đặc biệt. Những sự tưởng tượng mà ông có và những cảm xúc ông truyền tải - không phải ngẫu nhiên mà ông nổi tiếng đến vậy ở đây và nước ngoài."

Hiện giờ, ít nhất là về danh tiếng, Miyazaki vẫn cao hơn mọi đối thủ của ông. Phim sắp tới của ông, lên lịch ra mắt năm 2020, dựa trên một phim ngắn 12 phút ông làm năm ngoái tên Boro the Caterpillar. Một thay đổi mạnh mẽ là ông đã làm việc với hoạt hình vi tính, nhưng vẫn có phong cách phim Miyazaki, Dudok de Wit, người đã xem vài thước phim, cho biết. "Phim vẫn mang nhiều nét mê hoặc của ông.”

Vậy là Studio Ghibli lại đang tuyển dụng nhân viên và tương lai của xưởng phim này sẽ vấn an toàn trong thời gian tới, mặc dù sự trở lại của Miyazaki có lẽ không phải do vấn đề tài chính mà đơn giản do ông không có khả năng ngừng làm việc. Ngay cả khi ông hẳn là nên nghỉ ngơi Miyazaki rõ ràng vẫn đến xưởng phim hàng ngày.

Phim hoạt hình ngắn Boro the Caterpillar của Miyazaki sẽ được ông phát triển thành phim hoạt hình điện ảnh dài - dự án để ông quay lại sau khi đã tuyên bố nghỉ hưu

"Tôi nghĩ nó liên quan đến ngành nghề của chúng tôi," Dudok de Wit nhận xét. "Nghề nghiệp này đang giết chúng tôi. Nó yêu cầu sự chăm chỉ một cách nực cười, không phải một tuần, không phải một tháng mà hàng năm. Và rồi cuối cùng mỗi người cảm thấy 'Ồ, thật may vì mình đã làm vậy, nhưng thế là đủ; Mình chẳng thể làm thêm phim nào nữa.' Và rồi người đó nghỉ ngơi, và trằn trọc vì trong đầu luôn hiện lên một câu chuyện mới, và rồi họ trở lại với cơn nghiện cũ."